Công tác dân số cần sự kiên trì, bền bỉ nhưng rất cần sự quyết liệt ngay từ đầu!

Mặc dù Việt Nam đã đạt mức sinh thay thế từ năm 2006 và duy trì trong suốt 13 năm qua, nhưng hiện nay lại đang phải đối mặt với thực trạng chênh lệch mức sinh đáng kể giữa các vùng; xu hướng không muốn hoặc sinh rất ít con đã xuất hiện ở nhiều đô thị, nơi có điều kiện kinh tế phát triển, trong khi đó, tại những nơi điều kiện kinh tế chưa phát triển, mức sinh rất cao, có nơi trên 2,5 con/phụ nữ.

Năm 2019, có 33 tỉnh, thành phố của Việt Nam có mức sinh cao (mức sinh > 2,2 con), chiếm 42% quy mô dân số; nhưng cũng có 21 tỉnh, thành phố (1/3 số tỉnh của VN) có mức sinh rất thấp (mức sinh < 2,0 con), chiếm 39% quy mô Dân số.

Đặc biệt, từ năm 2009 đến nay, tính toàn vùng Nam bộ hiện có mức sinh rất thấp, kể cả thị trấn và nông thôn. Năm 2019: 18/19 tỉnh Việt Nam đã rơi xuống mức sinh thấp và 17/19 vùng nông thôn có mức sinh thấp (nông thôn Trà Vinh 2,0 con; Bình Phước 2,34 con…). Đáng chú ý nhất là TP HCM mức sinh: 1,39 con/phụ nữ); Đồng Tháp: 1,34 con; Bà Rịa Vũng Tàu: 1,37 con…

Những hệ lụy của mức sinh thấp

Ông Lương Quang Đảng - Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, Tổng cục DS-KHHGĐ, Bộ Y tế cho biết: Mức sinh thấp sẽ tác động và hệ lụy về dân số là lâu dài, hàng thập kỷ sau mới thấy, thậm chí là cả một thế hệ. Tương lai của thế hệ con cái chúng ta được sinh ra hôm nay sẽ được hưởng thành quả trái ngọt hoặc vị đắng chát từ chính sách của chúng ta hôm nay. Ngay cả việc để đạt được mức sinh thay thế chúng ta cũng phải trải qua 3-4 thế hệ sinh đẻ.

Chính bởi vậy, công tác dân số cần sự kiên trì, bền bỉ nhưng rất cần sự quyết liệt ngay từ đầu, ngay từ lúc này. Tất nhiên là tư duy lâu dài, tầm nhìn chiến lược thì ngành, lĩnh vực nào cũng có, nhất là ngành dân số.

Hệ lụy của mức sinh thấp trong dân số được thể hiện ở những điểm lớn như: Một là sự thiếu hụt nhóm dân số trong độ tuổi lao động trong tương lai; hai là gia tăng tốc độ già hóa, số lượng và tỷ trọng người cao tuổi; ba là làm suy giảm quy mô dân số càng ngày càng nhỏ lại và tăng trưởng âm về dân số.

Đó là đối với dân số, còn chưa nói đến những tác động đối với kinh tế-xã hội, quốc phòng, an ninh. Việc thiếu dân số trong độ tuổi lao động tức là thiếu hụt lực lượng lao động, thiếu hụt lực lượng lao động thì chi phí lao động tăng, chi phí lao động tăng thì tác động đến chính sách thu hút đầu tư, đầu tư nước ngoài, thay đổi chính sách nhập cư để hút lao động nước ngoài. Di cư quốc tế mang theo cả những khác biệt về văn hóa, lối sống, kỷ luật, thậm chí cả những vấn đề về đức tin, sắc tộc. Khi đó lại là các bài toán về quản trị lao động di cư nước ngoài. Về vấn đề khó khăn, thách thức của già hóa dân số thì chúng ta nói nhiều rồi và ai cũng biết Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới.

Mức sinh như thế nào thì được gọi là phù hợp?

Cũng theo ông Lương Quang Đảng, trong nhân khẩu học, các nhà nghiên cứu đưa ra khái niệm mức sinh thay thế. Diễn đạt một cách đơn giản là mức sinh mà một nhóm phụ nữ (hay 1 phụ nữ) có vừa đủ số con gái để thay thế mình trong dân số, nghĩa là mỗi một bà mẹ sẽ sinh ra 1 người con gái đạt đến tuổi sinh đẻ để thay thế mình. Để đơn giản hơn nữa, người ta thường sử dụng chỉ báo tổng tỷ suất sinh, tức số con trung bình của một người phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ 15-49 tuổi là 2,1 con.

Những quốc gia có mức sinh cao và mong muốn giảm sinh đều hướng đến đạt mức sinh thay thế và dấu mốc đạt mức sinh thay thế (2,1 con) như là một sự thành công của chương trình DS-KHHGĐ.

Năm 2005, mức sinh của nước ta là 2,11 con, năm 2006 là 2,09 con, Việt Nam đạt mức sinh thay thế từ đó. Tuy nhiên, cũng có nhà nghiên cứu nói rằng, mức sinh của chúng ta phải ở mức 2,3 thậm chí 2,4 mới là hợp lý vì chúng ta có tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh cao, nghiêm trọng. Tất nhiên, nếu mức chết cao, rất cao thì mức sinh, kể cả mức sinh thay thế cũng phải cao.

Đối với những quốc gia còn lại hoặc không can thiệp vào mức sinh hoặc áp dụng chính sách nâng mức sinh. Những quốc gia hầu hết đều dưới mức sinh thay thế, thậm chí là rất thấp nữa.

Như vậy, có thể thấy rằng, nếu chỉ xem xét dưới góc độ nhân khẩu học thì mức sinh thay thế được coi là mức sinh hợp lý.