“Kỳ nữ” tay ngang và cây đàn guitar không phím

Người ta đồn rằng, để đeo đuổi được niềm đam mê với cây Hạ Uy Cầm, Bạch Liên - chủ nhiệm CLB Guitar Hawaii đã 2 lần chiến thắng tai nạn thập tử nhất sinh, lấy toàn bộ số tiền hơn 4.000 USD dành phẫu thuật đầu gối để đi mua đàn. Có ai đó tỏ ra thương hại khi thấy bà đi lại với đôi chân khập khiễng và đau đớn, thì bà cứ tươi cười mà rằng: “Tôi vẫn sẽ mua đàn nếu phải lựa chọn một lần nữa”. Chính vì niềm đam mê có một không hai ấy, mà nhiều người gọi bà là “kỳ nữ tay ngang”.

Bị cấm học đàn vì trốn yêu

- Vì sao bà lại chọn Hạ Uy Cầm, hay còn có tên gọi là guitar Hawaii, là một trong những nhạc cụ ít phổ biến ở Việt Nam để đam mê?

- Đúng là đàn guitar Hawaii được biết đến muộn và ít được biết ở nước ta. Thời chiến tranh, Piano và Guitar Hawaii là những loại nhạc cụ đắt tiền nên không ai dám chơi, sợ mang tiếng là “quý tộc”. Loại đàn này vì thế bị lãng quên đi. Guitar Hawaii có 6 dây nhưng không có phím. Người chơi phải dùng tay trái cầm một thanh kim loại bằng đồng, inox hoặc thép không gỉ để chặn trên cần đàn tạo nên các phím. Độ dài ngắn của đoạn dây đàn bị chặn sẽ tạo ra các nốt. Chính vì thế người chơi chỉ cần chặn tay trái không chuẩn thì sẽ không đánh chính xác được. Về kỹ thuật thì khó hơn guitar gỗ rất nhiều. Tôi sinh trưởng trong một gia đình khá giả ở Hà Nội, lại sớm đam mê âm nhạc từ nhỏ. Tôi rất thích nghe anh trai chơi đàn và nghe chị gái hát. Rồi cái nghiệp “vận” vào lúc nào không biết!

- Thế gia đình bà không sợ con gái chơi Hạ Uy Cầm thì sẽ bị quy vào thành phần “quý tộc” hay sao?

- Có chứ! Học loại đàn này phải dùng đến tăng âm. Mà thời kỳ đó nhà nào có tăng âm thì gọi là có điện đàm, phải khai báo. Ngày đó các cụ nhà tôi rất sợ bị khám xét vì nhà tôi cũng có của ăn của để nên chắc có vàng chôn giấu. Một phần nữa những bản nhạc trữ tình ngày xưa, ai mà cất giấu thì chắc chắn sẽ bị mắc phiền phức nên bố mẹ bắt tôi đốt hết. Lúc đốt, tôi nhanh chân đá được một tập vào trong gậm giường và gần 50 bài hát đó tôi còn giữ đến tận bây giờ.

Ngoài lý do đó ra thì còn một lý do cũng quan trọng không kém, đó là chuyện yên bề gia thất của tôi. Lúc ấy tôi đã ngoài hai mươi rồi. Nhưng tối thứ bảy có anh chàng nào đến chơi, tìm hiểu, tôi đều tìm cách lảng tránh để đi chơi đàn. Bố mẹ tôi nghĩ tôi phải lòng một anh nhạc công nào đó rồi lại theo nghiệp xướng ca nên càng hết sức ngăn cản. Các cụ hướng tôi theo học ngành khoa học tự nhiên, đi sâu vào toán, lý để tôi quên nghệ thuật đi. Chiều lòng bố mẹ, tôi đành tập trung chăm chỉ học hành nhưng hễ có thời gian rỗi, tôi lại tranh thủ đến nhà bạn tập đàn guitar theo lối truyền miệng, truyền tay.

Mượn tên bạn để đi biểu diễn

- Nghe nói bà từng là một học trò cưng của nhạc sĩ Đoàn Chuẩn - một trong những người có công rất lớn trong việc đưa guitar Hawaii vào Việt Nam?

- Năm 19 tuổi, một lần đi học qua phố Cửa Nam, tôi đã say đứ đừ bản độc tấu bài “Trăng sáng đôi miền” từ một ngôi nhà. Mải nghe quên cả việc phải đến trường. Tiếng đàn tắt đi được một lúc, tôi lân la dò hỏi thì mới biết đó là tiếng Hạ Uy Cầm thoát ra từ nhà nhạc sĩ Hoàng Vân. Tiếng đàn cứ ám ảnh tôi suốt những ngày sau đó. Không thể xin tiền bố mẹ đăng ký đi học, tôi bèn tạm xếp ước mơ của mình lại.

Hơn một năm sau, khi đã trở thành một giáo viên toán, lý của Trường trung học Nghề, đã có lương, tôi bèn giấu bố mẹ đi đăng ký lớp học Hạ Uy Cầm của nhạc sĩ Đoàn Chuẩn ở số 9 phố Cao Bá Quát. Ngày ấy tôi gửi đàn ở nhà cô bạn thân. Cứ khi đi học hoặc lúc tập thì đến lấy đàn, xong lại đem gửi, chứ không dám đem về nhà.

Tuy nhiên, vì sớm chứng tỏ được khả năng âm nhạc nên tôi nhiều lần được thầy dẫn đi biểu diễn trong những ngày lễ kỷ niệm ở nhiều nơi. Sợ ai đó biết về mách với bố mẹ, tôi lấy tên bạn mình là Mai Lan để khi nào nhận quà kỷ niệm sẽ nhờ bạn giúp. Đến nay nhiều giấy khen, bằng khen của tôi đều đề tên cô bạn đó. Học lớp do nhạc sĩ Đoàn Chuẩn dạy được một năm, tôi xin nghỉ học nhưng thi thoảng vẫn đến xin thầy chỉ bảo cho tiếng nhạc, cung đàn.

Nghệ sĩ Bạch Liên và học trò.

Hai lần tan rã CLB vì tai nạn thập tử nhất sinh

- Bà có ý tưởng thành lập CLB Guitar Hawaii Hà Nội từ khi nào?

- Là một người say mê Hạ Uy Cầm nên thấy tiếng nhạc này ngày càng thiếu vắng trong nền âm nhạc Việt Nam, tôi xót lắm. 35 năm gắn mình với phấn trắng bảng đen, tôi vẫn tranh thủ tập luyện vào những lúc rảnh rỗi hoặc đàn vài ba khúc cho chồng con nghe. Năm 1992 tôi có ý tưởng thành lập CLB Guitar Hawaii Hà Nội. Lúc đó có khoảng chục người tham gia với kinh phí do tôi tự bỏ ra. Các thành viên đều có tuổi và sau một năm thì lần lượt mất đi. Cũng thời gian đó tôi bị tai nạn xe máy nên CLB tan rã. Tôi bị ô tô đâm vào từ đằng sau nên bị nứt sọ, dập não, chảy máu não dẫn đến phù não, chết lâm sàng 7 ngày. Khi tôi tỉnh lại, bác sĩ bảo tôi là người duy nhất trên thế giới thoát chết trong hoàn cảnh này nhưng sẽ phải sống thực vật cho đến chết.

Thời gian đó tôi ngô nghê, ngớ ngẩn, nhớ nhớ quên quên như một đứa trẻ con, làm cả gia đình phải chăm sóc. Đến giờ hàm tôi vẫn còn cứng nên nói không được tròn vành rõ tiếng cho lắm. Đến khi tôi dậy nhúc nhắc đi được thì mắt tôi lại bị song thị, tức là hai mắt hoạt động riêng, có hai hình ảnh, do bị liệt dây thần kinh. Bác sĩ bảo nếu muốn chỉnh lại thì phải đi mổ não để hai điểm vàng trùng nhau nhưng tôi sợ đụng dao kéo nên thôi.

Đến năm 2000 tôi lại quyết định thành lập lại CLB nhưng rồi cũng chỉ duy trì được khoảng 2 năm vì số lượng thành viên chưa đến chục người. Tôi lại tiếp tục bị tai nạn gãy ba xương sườn, gãy xương vai, vỡ đầu gối. Sau đó tôi phải đi nạng từng bước nên tôi buồn lắm. Tôi quyết định về quê ở. Rồi tôi tập đi xe đạp dần quanh đống rơm để nếu có ngã thì cũng không đau. Không hiểu sao rồi trời cũng cho tôi đạp lại được xe sau một năm trời kiên trì luyện tập.

“Chạy sô” nhưng chê... thù lao

- Vậy làm thế nào để CLB Guitar Hawaii Hà Nội ra đời và phát triển như ngày hôm nay?

- Sau 2 lần thất bại, niềm đam mê của tôi chưa dừng lại. Năm ngoái con gái tôi gửi tiền về cho tôi thay khớp đầu gối nhưng tôi đã quyết định dùng tiền đó đầu tư hết cho âm nhạc. Tôi dành toàn bộ số tiền mình chắt bóp được cùng với 4.000USD của cô con gái đang sinh sống ở Đan Mạch gửi về biếu mẹ dưỡng bệnh để tu sửa, mua sắm thiết bị âm thanh bày biện trên tầng 3 nhà mình. Cái đầu gối dù vẫn đau nhưng còn có thể đi lại được. Xương bánh chè tôi bị vỡ, đầu gối sụt xuống nên chân trái ngắn hơn chân phải một cm. Tôi khắc phục bằng cách thửa giày thì cứ giày trái đế cao hơn giày phải 1cm.

Tầng 3 nhà tôi giờ thực sự trở thành một sân khấu thu nhỏ, với nhiều loại nhạc cụ cũng như dàn âm thanh hiện đại. Có địa điểm, có nhạc cụ, tôi đã vận động bạn bè thành lập CLB guitar Hawaii Hà Nội lần thứ 3 để làm nơi hội ngộ và cũng là nơi truyền bá tiếng đàn quyến rũ này. Chẳng mấy chốc CLB đã thu hút được nhiều người tham gia. Trong số họ có những nghệ sĩ như Quang Hạnh (Phó chủ nhiệm CLB Giai điệu bạn bè), Hồng Vinh, Anh Toàn (Ban nhạc Flashback), ca sĩ Mai Hoa, Quỳnh Hoa, nhạc sĩ Hoàng Giác đã ngoài 80 tuổi nhưng thi thoảng cũng tham gia CLB.

Để tiếng đàn Guitar Hawaii có thể lan rộng hơn, tôi và các nghệ sĩ trong CLB còn đi biểu diễn ở nhiều nơi như CLB Ca khúc trữ tình, CLB Guitar Cổ điển và một số trường Đại học.

Bản thân tôi hiện vẫn  “chạy sô” tại các quán cà phê như Biển Nhớ, Sonat Ánh Trăng, Chuồn Chuồn... mà chẳng lấy một đồng xu. Tôi nghĩ rằng đó là nơi mà tôi có thể phổ biến tiếng nhạc được rộng rãi, khơi dậy tình yêu từ lớp trẻ. Ngoài ra, tôi còn đi dạy thêm cho những người yêu nhạc, với những học sinh phổ thông, tôi không thu học phí.

65 tuổi vẫn “chát” hàng ngày

- Làm sao bà có thể sưu tầm được một nguồn tài liệu phong phú đến vậy về Hạ Uy Cầm?

- Dù đã 65 tuổi nhưng hằng ngày tôi vẫn online “chat” cùng cô con gái ở nước ngoài và giải đáp nhiều vấn đề về guitar Hawaii. Ngày đầu làm quen với công nghệ thông tin, tôi phải ra hàng Internet thuê máy và nhờ người ta dạy cho. Cũng may là tôi học nhanh nên chỉ ba hôm là đã “chát chít” được ngon lành. Tôi có được nhiều tài liệu quý về guitar Hawaii ở nước ngoài là nhờ con gái tôi sưu tầm, dịch rồi gửi qua mạng cho. Hiện tại, tôi đang ấp ủ lập một blog ở Yahoo! để có thể phổ biến kỹ thuật chơi đàn trên mạng.

- Niềm đam mê nghệ thuật tận cùng của bà có làm ảnh hưởng gì đến cuộc sống gia đình không?

- Rất may là chồng tôi, nhà thơ Kao Sơn, cũng rất ủng hộ tôi đến với nghệ thuật. Ông còn làm thơ về cây đàn Hawaii để tặng và động viên tôi. Con trai tôi cũng mê nhạc và hát rất hay nên cũng ủng hộ mẹ mình. Còn con gái thì các anh biết rồi đấy - nguồn cung cấp tư liệu âm nhạc quý giá của tôi. Có người hỏi tôi có tiếc không khi đã lựa chọn âm nhạc trong khi hàng ngày đi lại với một đôi chân không khoẻ mạnh? Tôi trả lời nếu phải lặp lại một lần thứ hai thì đó vẫn sẽ là sự lựa chọn của tôi.

- Xin cảm ơn bà!

Nguyễn Thắng