Làm bạn với "sự một mình"

Từ một người đã đi làm nhiều năm, xin anh cho biết lý do mình hoãn công việc đang làm với nhiều thành công để lên đường du học tiến sĩ?

Sau thời gian dài tốt nghiệp và đi làm, đến một lúc thấy mình quá cậy nhờ vào kinh nghiệm, tôi tự thấy cần phải bồi đắp thêm tri thức. Dường như một phần lớn quãng đẹp nhất của tuổi trẻ của tôi là dành cho việc làm nghề. Rồi đến một dạo, tự dưng có nhu cầu cần phải lắng đọng mình hơn, thế là nghĩ đến việc… đi du học.

Thực sự, với tôi, học không chỉ là kiến thức, mà là còn học từ nền văn hoá, con người. Tôi thực sự yêu mến bản sắc văn hoá, tính cách và con người Đức.

Lê Ngọc Sơn.

Để du học, ngoại ngữ là điều kiện tiên quyết. Đâu là điểm mấu chốt để anh học tiếng Anh và tiếng Đức hiệu quả?

Với người đã tốt nghiệp đại học và đi làm nhiều năm, học ngoại ngữ khá vất vả, đến giờ vẫn không ngừng trau dồi. Có lẽ mọi thứ đều cần đến tính cần mẫn và kiên trì. Học từng chữ một, rồi cũng có ngày tự khắc nói được, viết được. Thêm nữa là cần phải tìm được giáo viên tốt.

Theo anh, điểm quan trọng nhất của một người ngoài 25 tuổi quyết định bước vào con đường nghiên cứu, học thuật là gì?

Thực ra làm nghiên cứu sinh về bản chất là: học cách nghiên cứu, học làm nghề nghiên cứu. Với tôi, chắc hẳn đó là biết làm bạn với “sự một mình” – một cách gọi khác của việc chủ động chọn cô đơn làm bạn. Kể cả trong cuộc sống, tôi lấy sự bình yên làm trọng.

“Sự một mình” trong nghiên cứu học thuật không phải là cái gì đó đáng thương hay chịu đựng, ngược lại đó là một cảm giác và trải nghiệm thú vị. Đôi khi một mình không nhất thiết là phải tách khỏi đám đông một cách vật lý, “sự một mình” là dành riêng thời gian và không gian tâm tưởng cho mình tự nghĩ suy, chiêm nghiệm, đối thoại với vũ trụ quan của chính mình. Tôi rất thích một câu nói của thiền sư Thích Nhất Hạnh, đại ý: “Mọi người nghĩ rằng sự náo nhiệt là hạnh phúc. Nhưng khi bạn hưng phấn với sự náo nhiệt, bạn không còn bình yên. Trong khi hạnh phúc thực sự lại dựa trên sự bình yên”. Hay như Goethe, người được coi là vĩ nhân trong lịch sử dân tộc Đức, vào một buổi chiều ngày 6/9/1780 ông viết trên khung cửa sổ nhỏ của túp lều gỗ trên vùng núi cao Kickelhaln ở Ilmenau câu thơ bất hủ: “Trên Tất Cả Những Đỉnh Cao Là Bình Yên” (Ueber allen Gipfeln Ist Ruh). Đó như là một tuyên ngôn triết học của tiền nhân về ý nghĩa thực sự của cuộc sống này vậy!

Ở trạng thái “một mình”, người ta điềm tĩnh hơn, có thời gian chuyên tâm giải quyết khó khăn trong cuộc sống và học tập: Có khi là một hướng nghiên cứu đang bị tắc ở đâu đó, có khi là nội dung một cuốn sách đang đọc dở dang. Cũng có khi đó là sự vẩn vơ những ý niệm mình tâm đắc.

Trở lại môi trường đại học sau khi đã tốt nghiệp nhiều năm, nhưng anh vẫn nhận được học bổng tiến sĩ của nhiều đại học lớn. Kinh nghiệm ở đây là gì, thưa anh?

Về chuyện đi du học, tôi nghĩ mình cũng may mắn. Thường để xin học bổng và xin được vị trí nghiên cứu bậc tiến sĩ là hai công việc khác nhau. Tuy nhiên có vài điểm chung như sau:

(1) Có kế hoạch rõ ràng: Từ lúc có ý định theo đuổi bậc học này cho đến lúc được chấp nhận là một quá trình rất dài, thường khoảng 2-3 năm. Do đó cần có kế hoạch cụ thể làm gì ở mỗi giai đoạn. Để được chấp nhận làm nghiên cứu sinh yêu cầu rất nhiều thủ tục chứng minh năng lực của ứng viên: từ việc trang bị ngoại ngữ, đến chọn đề tài nghiên cứu, rồi tìm giáo sư hướng dẫn.v.v…

(2) Cần tham khảo kinh nghiệm của người đi trước: Tôi may mắn có quen thân với nhiều chuyên gia ưu tú người Việt giảng dạy ở những đại học uy tín ở nước ngoài (như GS. Trần Hữu Dũng (Mỹ), GS. Nguyễn Văn Cường (Pháp), GS. Nguyễn Văn Tuấn (Úc), TS. Nguyễn Đức An (Anh), TS Vũ Minh Khương (Singapore) .v.v…) và bạn bè đang là nghiên cứu sinh để nhờ họ đọc đề cương nghiên cứu, hướng dẫn viết đề cương hấp dẫn và thuyết phục. Tôi thực sự biết ơn họ.

(3) Chứng minh được tiềm năng trở thành một nhà nghiên cứu tốt và đóng góp cho cộng đồng: Kể cả đơn vị cấp học bổng hay nơi nhận ứng viên nghiên cứu đều quan tâm đến việc ứng viên đã, đang và sẽ đóng góp gì cho cộng đồng. Đây là những điểm cộng rất lớn khi hội đồng giáo sư xét duyệt hồ sơ của ứng viên. Tôi may mắn là có kinh nghiệm rất nhiều năm như là một nhà thực hành truyền thông, có tham gia giảng dạy đại học và các dự án nghiên cứu, có đóng góp cho cộng đồng bằng các dự án phi lợi nhuận.

Anh thấy đâu là lợi ích của việc nghiên cứu bậc tiến sĩ mà một trường hàng đầu của Đức mang lại?

Trước hết, tôi thấy rằng, càng bước đi trên con đường nghiên cứu càng thấy mình nhỏ nhoi. Tri thức là vô tận, càng học càng thấy thứ mà ta biết chỉ là những hạt cát. Ta nhỏ bé và khiêm nhường trong đó.

Thứ hai, tri thức luôn bất định, không luôn luôn đúng: nó có thể đúng ở thời điểm này nhưng nó có thể sai ở thời điểm khác. Cái trước gối lên cái sau. Cái sau phủ định và bổ sung cái trước để kho tàng tri thức chuyên ngành càng dày lên. Vậy nên cái ta biết 10 năm trước, thậm chí 1-2 năm trước, chưa chắc đã đúng và phù hợp với cái của hôm nay.

Thứ ba, văn hoá học thuật ở đây giúp tôi học được sự trân trọng sự khác biệt, khoan dung với sự “nghịch nhĩ” thay vì phủ nhận sự khác biệt như thường thấy ở một số nơi. Chính sự tranh luận dựa trên việc tôn trọng sự khác biệt đã làm trồi nảy thêm các tri thức mới, mà nhờ đó làm dày hơn kho tri thức.

Theo Zing/Viet-studies