Hà Nội
23°C / 22-25°C

Làng khoa bảng, văn chương

Thứ bảy, 17:48 07/08/2010 | Xã hội

GiadinhNet - Ngôi làng này đã sản sinh ra nhiều công hầu khanh tướng, hiển hoạn cao khoa, có người là tể phụ triều đình.

Làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, phủ Đức Quang, trấn Nghệ An, nay là xã Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh được biết đến là ngôi làng lắm quan văn, quan võ.
 

 

Đường về làng.

 
Lắm lúa Xuân Viên, lắm quan Tiên Điền
 
Tiên Điền nằm ở địa đầu Hà Tĩnh, cũng như nhiều làng quê khác ở Nghi Xuân, người dân ở đây vẫn sống bằng nghề nông chất phác. Nhưng đó là mảnh đất của rất nhiều danh nhân nổi tiếng khắp cả nước.
 
Theo sách Đại Minh Quảng Dư chí thời thuộc Minh (1414-1417), Tiên Điền gồm 4 thôn: Báu Kệ, Lương Năng, Văn Trường và Võ Phấn. Xa xưa, Tiên Điền được gọi là đất ''giang sơn tụ khí" không chỉ theo nghĩa phong thổ địa lý mà xét cả về trầm tích văn hoá. Làng Tiên Điền có thế đứng "Hồng Lĩnh sơn cao, Song ngư hải khoát Nhược ngộ minh thời, nhân tài tú phát" (Nghi Xuân địa chí).
 

 

Trưởng tộc Nguyễn Mậu.

 Đi vào làng, xen kẽ với những nếp nhà mái ngói đỏ tươi, thể hiện sự thay gia đổi thịt là rất nhiều những di tích lịch sử, nhà thờ hay mộ phần của những danh nhân nổi tiếng. Ông Lê Văn Chánh, một bậc cao niên trong làng kể cho chúng tôi về sự học và đạo học xưa kia của Tiên Điền: "Những người đỗ đạt được dành một khoản ruộng gọi là học điền. Mỗi Tiến sĩ, Cử nhân, Tú tài được 1,8 mẫu. Làng tôi tuy ít đất nhưng vẫn dành sự ưu ái đó để cổ vũ sự học. Những vị trí trang trọng trong làng, nhưng đình làng không phải dành cho bô lão mà là dành cho người đỗ đạt cao nhất của làng".
 
Trong suốt chiều dài tồn tại của mình, Tiên Điền là địa phương có những đóng góp to lớn vào sự nghiệp bảo vệ đất nước. Ở đình làng vẫn còn lưu giữ sắc phong "Xã Trung Nghĩa" từ thời nhà Lê do đã góp công lớn vào việc bảo vệ kinh thành Thăng Long. Nguyễn Nề, Nguyễn Thiện, Nguyễn Công, Hoàng Kim Thành, Hoàng Kim Hoa... là những cái tên đóng góp vào chiến công đánh thắng quân Thanh và xây dựng triều đại mới của Quang Trung - Nguyễn Huệ.
 
Cuối thế kỷ 19, khi vua Hàm Nghi ra chiếu Cần Vương, dân Tiên Điền đã theo nhà nho yêu nước Hà Văn Mỹ, võ tướng của Phan Đình Phùng, đánh Pháp ở vùng ven sông Lam. Trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, làng Tiên Điền là một cơ sở của Đảng. Dân Tiên Điền lập hội Tập Phúc, mở lớp học chữ quốc ngữ, biểu tình đấu tranh chống Pháp và phong kiến Nam triều. Cách mạng Tháng Tám 1945, thanh niên Tiên Điền là lực lượng xung kích cướp chính quyền ở huyện. Tiên Điền có 94 gia đình liệt sĩ, 54 thương binh, 2 Mẹ Việt Nam Anh hùng.
 
Chúng tôi đi dọc con đường liên thôn của Tiên Điền, thỉnh thoảng lại thấy những tấm bia đá đã bạc, nhuốm màu thời gian. Ông Chánh cho biết: "Ngày trước nhiều bia đá lắm. Thất lạc, vỡ đi rất nhiều. Trong rất nhiều bia quý đó, nguyên vẹn nhất vẫn là tấm bia khắc 4 chữ "Hồng nguyên, Tuấn Lưu" (nguồn lớn, dòng mạnh) ở Đàn Tế Lĩnh Nam hầu".
 

 

Mộ Nguyễn Du, danh nhân sáng nhất trong rất nhiều
danh nhân Tiên Điền.
 
Dòng họ văn chương
 
Ở Hà Tĩnh, có nhiều dòng văn nổi tiếng góp một phần to lớn cho văn học dân tộc. Nhưng hiếm có dòng họ nào mật độ những người đậu đạt khoa bảng và truyền thống thơ phú dày đặc đến vậy.
 

Quần thể lăng mộ dày đặc với diện tích làng 380ha: Chuồng voi Đoan Quận công họ Trần (con rể chúa Trịnh), vườn Hội Quận công, đền tế Tý văn, đền thờ Hội Quận công, đền thờ Uy Quận công, đền thờ Trinh Dũng hầu, đàn tế Lĩnh Nam công, đền thờ Tiên Lĩnh hầu, đền thờ Xuân Nhạc công, đền thờ Lam Khê hầu, đền thờ Điền Nhạc hầu, đền thờ Hà Chân đài, mộ tổ họ Nguyễn, mộ Xuân Nhạc quận công, mộ Tán Quận công, mộ Tiên Lĩnh hầu, mộ Nguyễn Du...

Mảnh đất này đã sản sinh ra Đại thi hào Nguyên Du, danh nhân văn hóa thế giới với "Truyện Kiều" bất hủ. Chỉ nói riêng thân phụ, chú bác, anh em Đại thi hào Nguyễn Du đã có đến 6 đại khoa. Nguyễn Nghiễm (thân phụ Nguyễn Duy) 16 tuổi đỗ thi hương, 24 tuổi đỗ Hoàng Giáp, 54 tuổi giữ chức Nhập thị Tham tụng, rồi thăng Đại tư đồ Xuân Quận công. Nguyễn Khản, 20 tuổi đỗ thi hương, 27 tuổi đỗ Thi đình. Giữ các chức Nhập thị bồi tụng, Tả Thị lang bộ lại, Kiều Nhạc hầu.
 
Về sau đổi sang chức võ Hồng Lĩnh hầu, Thượng thư Bộ lại kiêm trấn thủ Sơn Tây. Nguyễn Huệ, 25 tuổi đỗ Thi hương, làm Tri huyện Nga Sơn, 29 tuổi trúng Đệ Tam giáp. Nguyễn Tán, 21 tuổi đỗ Thi hương, 29 tuổi trúng Đệ tam giáp, Đệ thất danh, được bổ làm tri phủ Khánh Hoà, làm Phân khảo trường Nam Định, rồi làm Đông tri phủ Vĩnh Tường. Nguyễn Mai, 23 tuổi đỗ thứ 3 thi hương, 27 tuổi trúng Đệ tam giáp đồng tiến sĩ.
 
Ngôi nhà nhỏ của Tộc trưởng họ Nguyễn ở Tiên Điền còn đơn sơ nhưng là nơi lưu giữ rất nhiều bút tích, ghi danh công trạng dòng họ có một không hai này. Tộc trưởng Nguyễn Mậu (đời thứ 14) dẫn chúng tôi ra khu lưu niệm và mộ phần Nguyễn Du nói: "Quan làm nên Đông các/Có cần chánh văn minh/Có nhất phẩm triều đình/Lưỡng triều danh tể tướng - chính là nói về dòng họ chúng tôi. Đậu đạt thành danh đã thành niềm tự hào, hạnh phúc không chỉ cho gia đình, dòng họ mà còn làm rạng danh quê cha đất tổ".
 
Khu di tích Nguyễn Du nằm ngay mặt đường liên hương và rải rác trên một vùng đất rộng chừng 20ha là nơi để lại những dấu tích của dòng họ Nguyễn Tiên Điền.
 
Từ khu lưu niệm về phía đông vài trăm mét là đến đền thờ Nguyễn Nghiễm còn gọi là đền Đức Đại Vương. Trước cổng là 2 voi đá và ngựa đá, thượng điện nay chỉ còn bàn thờ bằng đá thanh, bát hương bằng đá, mái lợp ngói xi măng. Cách đền Nguyễn Nghiễm vài trăm mét là đền Nguyễn Trọng, đền có bia đặt trước tiền sảnh nội dung bia là bài ca tựa như "Gia Huấn ca" của Nguyễn Trãi dùng để khuyên con cháu bảo vệ đạo lý của cha ông để lại.
 
Ngoài Đại thi hào Nguyễn Du, Tiên Điền còn có những tác giả, tác phẩm có giá trị khác như "Nam dương tập yếu kinh nguyên" của Nguyễn Nhiệm; "Đại hiệu chân kinh", "Từ âu chân thuyền", "Dịch kinh quyết nghị" của Nguyễn Quỳnh; "Xuân trung liên vịnh", "Xuân Đình tạp vinh", "Việt sử bị lãm", "Lạng Sơn đoàn thành đồ chí", "Cổ lễ nhạc chương thi văn tập", "Khổng Tử mộng Chu Công" của Nguyễn Nghiễm; "Quế Hiên thi tập", "Hoa trình tiền hậu tập" của Nguyễn Nễ; "Thanh Hiên tiền hậu tập", "Nam trung tạp ngâm", "Bắc hành tạp lục", "Văn chiêu hồn", "Văn tế Trường Lưu nhị nữ", "Thác lời trai phường nón Tiên Điền" của Nguyễn Du; "Châu trần di cảo" của Nguyễn Nghi; "Đông phủ thi tập", "Huyền cơ đạo thuật bí thư", "Nhuận bút Hoa Tiên" của Nguyễn Thiện; "Quan Đông hải thi tập", "Minh Quyên thi tập", "Thiên hạ nhân vật thư" của Nguyễn Hành; "Tiểu học toàn thư" của Trần Lục Nam; "Thái hiền dư tập", "Tập phú", "Tập tứ học" của Trần Kim Thành...
 
Tiên Điền là làng có nhiều lễ hội nổi tiếng khắp vùng: Lễ lên lão, lễ khai hạ, lễ xuân tế, lễ cầu khoa, lễ cúng cơm mới, lễ gieo mạ. Tiên Điền cũng là làng mà các loại hình văn học dân gian rất đa dạng và phong phú: Thần thoại, cổ tích, truyền thuyết, truyện kể, ca dao, tục ngữ, hát ví phường nón, hát dặm, tuồng chèo, hát ả đào, hò, vè. Có lẽ truyền thống văn hoá dân gian này đã nuôi dưỡng tâm hồn các tác gia Tiên Điền, là mạch nguồn giúp cho sự phát triển văn học Tiên Điền. Thời nào đó đã có câu: “Xính thay một xứ đôi tiên; Tiên Lý phát võ, Tiên Điền phát văn”.
 
An Quỳnh
kimvan
Bình luận
Xem thêm bình luận
Ý kiến của bạn
Xe khách chở 13 người tông xe tải đậu ven đường ở Thanh Hoá lúc nửa đêm

Xe khách chở 13 người tông xe tải đậu ven đường ở Thanh Hoá lúc nửa đêm

Thời sự - 1 giờ trước

Chiếc xe khách loại 16 chỗ chở theo 13 người đi trên đường Hồ Chí Minh đoạn qua tỉnh Thanh Hoá thì tông trúng ô tô tải đậu ven đường khiến nhiều người bị thương.

Ngỡ ngàng 'vương giả chi hoa' khoe sắc giữa chốn Hoàng cung Huế

Ngỡ ngàng 'vương giả chi hoa' khoe sắc giữa chốn Hoàng cung Huế

Đời sống - 2 giờ trước

GĐXH - Những ngày tháng 4, nhiều du khách khi đến tham quan Hoàng cung Huế không khỏi ngỡ ngàng trước vẻ đẹp của hoa ngô đồng - loại "vương giả chi hoa".

Công ty CP Thành Đạt bị phạt gần 100 triệu đồng vì khai thác đất trái phép

Công ty CP Thành Đạt bị phạt gần 100 triệu đồng vì khai thác đất trái phép

Thời sự - 2 giờ trước

GĐXH - Công ty CP Thành Đạt bị xử phạt vì thực hiện hành vi khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường không sử dụng vật liệu nổ công nghiệp mà không có giấy phép khai thác khoáng sản...

Nổ lò luyện thép khiến 4 người bị thương ở Thái Nguyên

Nổ lò luyện thép khiến 4 người bị thương ở Thái Nguyên

Thời sự - 3 giờ trước

Ngày 9/4, một vụ nổ lò luyện thép xảy ra tại Công ty TNHH Hương Đông khiến 4 người bị thương. Hiện, các nạn nhân đang được điều trị tại Viện C và Bệnh viện bỏng Quốc gia.

Tuồn ma tuý vào nhà tạm giam để dùng chung với bạn

Tuồn ma tuý vào nhà tạm giam để dùng chung với bạn

Pháp luật - 3 giờ trước

Lợi dụng nhà sát vách tường nhà tạm giam, Trương Lê Phước Tài sau khi bị bắt đã tìm cách tuồn ma tuý vào sử dụng chung với 3 người trong buồng giam.

Tin sáng 10/4: Dàn 'Anh trai vượt ngàn chông gai' diễn ở chương trình kỷ niệm 30/4; vàng SJC tăng mạnh

Tin sáng 10/4: Dàn 'Anh trai vượt ngàn chông gai' diễn ở chương trình kỷ niệm 30/4; vàng SJC tăng mạnh

Xã hội - 3 giờ trước

GĐXH - Nghệ sĩ thuộc show "Anh trai vượt ngàn chông gai" sẽ biểu diễn trong chương trình nghệ thuật "Đất nước trọn niềm vui" vào ngày 20/4; giá vàng SJC tăng lên mức 97,7 – 101,9 triệu đồng/lượng.

Kiểu thời tiết đặc trưng chỉ có ở Hà Nội và Bắc Bộ diễn ra trong ngày hôm nay

Kiểu thời tiết đặc trưng chỉ có ở Hà Nội và Bắc Bộ diễn ra trong ngày hôm nay

Thời sự - 3 giờ trước

GĐXH - Theo dự báo thời tiết, phía Đông Bắc Bộ có sương mù rải rác, khu vực đồng bằng trong đó có Hà Nội mưa nhỏ, mưa phùn. Đến trưa chiều trời giảm mây, mức nhiệt tăng có nơi 33 độ.

Quy định mới nhất về mức đóng bảo hiểm đối với quân đội, công an từ 1/7/2025

Quy định mới nhất về mức đóng bảo hiểm đối với quân đội, công an từ 1/7/2025

Đời sống - 3 giờ trước

GĐXH - Nghị định số 74/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo hiểm y tế (BHYT) đối với quân đội, công an và người làm công tác cơ yếu.

Bộ GD&ĐT 'tuýt còi' các trường đại học tuyển sinh bằng tổ hợp lạ

Bộ GD&ĐT 'tuýt còi' các trường đại học tuyển sinh bằng tổ hợp lạ

Giáo dục - 4 giờ trước

Các trường đại học cần rà soát lại tổ hợp, phương thức xét tuyển bảo đảm kiến thức nền tảng và năng lực cốt lõi mà thí sinh cần có để theo học.

Sự thật kinh hãi trong thùng xe tải bốc mùi hôi thối

Sự thật kinh hãi trong thùng xe tải bốc mùi hôi thối

Đời sống - 12 giờ trước

GĐXH - Thời điểm kiểm tra, phương tiện do tài xế Thắng điều khiển đang vận chuyển 2.570 kg xương động vật trên thùng xe có dấu hiệu phân hủy, bốc mùi hôi thối và chủ xe ô tô không xuất trình được giấy tờ liên quan đến hàng hóa.

Top