Mất cân bằng giới tính khi sinh ở Hà Nội (3): Giải pháp toàn diện và sức mạnh hệ thống chính trị

Từ hành động quyết liệt

Trong những năm qua, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh (MCBGTKS) vẫn là một thách thức đối với công tác dân số và phát triển của Hà Nội. 

Mất cân bằng tỉ số giới tính khi sinh là câu chuyện nan giải với công tác dân số cả nước với những hệ luỵ đã được các chuyên gia và những người làm công tác dân số cảnh báo trong 2 thập kỷ qua. Ngay từ khi tỉ số này tăng nhanh, các giải pháp đã được ngành dân số, y tế thực hiện quyết liệtt, trong đó có ngành dân số nói riêng ở Hà Nội. 

Lần đầu tiên, vào tháng 12 năm 2014, Hà Nội tổ chức ký cam kết không siêu âm công bố giới tính thai nhi với các cơ sở khám chữa bệnh ngoài công lập trên địa bàn quận Ba Đình, nhằm giảm thiểu tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh. Tại thời điểm đóó, các dịch vụ lựa chọn GTKS ở nước ta cũng khá phổ biến và đa dạng, tạo ra một thách thức rất lớn cho việc kiểm soát được tỉ số giới tính khi sinh (TSGTKS). Tình trạng phụ nữ mang thai biết được giới tính thai nhi khá cao. Nhiều người làm dịch vụ sẵn sàng "lách luật" như việc dùng "từ lóng": "Thai nhi này giống mẹ", "mạnh mẽ", "dịu dàng", "cho đi đá bóng với bố"… để thông báo về giới tính của thai nhi. 

Từ đó đến nay, Hà Nội luôn thực hiện nghiêm ngặt các quy định pháp luật và tăng cường giám sát hoạt động của các cơ sở y tế về vấn đề này. Hàng năm Ban Chỉ đạo công tác dân số và phát triển TP Hà Nội đều tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, coi công tác kiểm soát TSGTKS là nhiệm vụ trọng tâm trong chiến lược dân số. 

Trong những năm qua, các đợt thanh tra đột xuất, không báo trước đã được triển khai mạnh mẽ, đặc biệt nhằm vào các phòng khám siêu âm tư nhân ở những khu vực có TSGTKS cao. Các trường hợp vi phạm quy định cấm tiết lộ giới tính thai nhi đều bị xử lý công khai, mức phạt tăng nặng nhằm tạo tính răn đe mạnh mẽ trong toàn ngành y tế. Sự nghiêm khắc này nhằm gửi đi thông điệp: Không dung túng cho hành vi tiếp tay cho sự bất bình đẳng giới. 

Trong năm 2024, Chi cục Dân số Hà Nội đã phối hợp với Thanh tra Sở Y tế kiểm tra và xử lý vi phạm hành chính đối với 7 cơ sở tại 5 quận (đơn vị hành chính trước sáp nhập) Tây Hồ, Cầu Giấy, Bắc Từ Liêm, Đống Đa, Thanh Xuân có hành vi thực hiện đăng thông tin tuyên truyền, phổ biến, tư vấn lựa chọn giới tính thai nhi không đúng theo quy định.

Nhằm thúc đẩy bình đẳng giới góp phần kiểm soát tình trạng MCBGTKS, trong những năm qua, trên cơ sở hệ thống pháp luật và các chủ trương của Đảng, chính sách của nhà nước về bình đẳng giới, Hà Nội đã nghiêm túc triển khai thực hiện có hiệu quả Luật Bình đẳng giới, Luật hôn nhân gia đình, Luật phòng, chống bạo lực gia đình, Pháp lệnh dân số, Nghị quyết số 21-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới và các chương trình, đề án, chiến lược, chính sách về bình đẳng giới, vì sự tiến bộ của phụ nữ...

Phó Giám đốc Sở Y tế Hà Nội Trần Văn Chung, cho biết, thời gian qua, Thành phố đã tích cực triển khai nhiều hoạt động hướng tới mục tiêu bình đẳng giới và nâng cao vị thế của trẻ em gái như xây dựng các mô hình hỗ trợ sức khỏe sinh sản cho trẻ em gái vị thành niên; tổ chức các buổi tư vấn và khám sức khỏe tiền hôn nhân; tuyên truyền nâng cao nhận thức về bình đẳng giới, phòng chống bạo lực gia đình... Đặc biệt, trong đợt cao điểm hưởng ứng Ngày quốc tế Trẻ em gái 11/10, Hà Nội phát động tổ chức kỷ niệm rộng khắp trên địa bàn. Tổ chức điểm truyền thông tại các trường học, truyền thông bình đẳng giới, phòng chống bạo lực gia đình, nâng cao vai trò, vị thế của phụ nữ và trẻ em gái. Qua đó, nhiều tấm gương bé gái chăm ngoan học giỏi, rất nhiều các gia đình đã thực hiện tốt chính sách dân số.

Đến đột phá trong tuyên truyền và biểu dương

Bằng nhiều giải pháp đồng bộ, sáng tạo, Hà Nội đã và đang từng bước giảm tỷ số giới tính khi sinh, hướng tới sự cân bằng tự nhiên, góp phần bảo đảm ổn định xã hội và phát triển bền vững trong tương lai. 

Các giải pháp không còn dừng lại ở tuyên truyền chung chung hay kiểm tra hành chính, mà đã chuyển sang chiến lược kiến tạo giá trị mới - tôn vinh và biểu dương những gia đình đang minh chứng cho sự bình đẳng giới qua thành công nuôi dạy con gái chăm ngoan, học giỏi.

Nhiều xã, phường trên địa bàn Thành phố đã áp dụng mô hình biểu dương gia đình có con một bề là gái chăm ngoan,học giỏi. Đây là một mũi nhọn "đột kích", nhằm gỡ bỏ áp lực tâm lý "phải có con trai" đang ăn sâu trong tư duy của một bộ phận người dân. 

Trong những năm qua, hàng nghìn gia đình và trẻ em gái được tôn vinh, biểu dương. Các gia đình được tôn vinh là những gia đình có hai con gái trở lên, các con đạt thành tích cao trong học tập, có đạo đức tốt, ngoan ngoãn và hiếu thảo, cha mẹ gương mẫu trong xây dựng kinh tế gia đình. Qua những hoạt động thiết thực này nhiều người dân đã hiểu được hệ lụy của MCBGTKS, quyết định không cố sinh thêm con để có bằng được con trai nữa. Họ đã tập trung chăm sóc, nuôi dạy con cái và có điều kiện phát triển kinh tế tốt hơn.

Trong Hội nghị biểu dương trẻ em gái chăm ngoan, học giỏi trong các gia đình tiêu biểu thực hiện tốt chính sách dân số vừa tổ chức tháng 10 tại phường Bạch Mai, bà Nguyễn Thu Trang, cư dân tổ 61B, phường Bạch Mai chia sẻ niềm tự hào khi được nuôi dạy hai con gái khôn lớn, thành đạt. "Giá trị con người không nằm ở giới tính mà ở nhân cách, tri thức và tấm lòng. Các bậc cha mẹ cần trở thành điểm tựa yêu thương, khuyến khích con gái phát huy năng lực, sống tự tin và được tôn trọng" - Bà Trang bày tỏ.

Cũng có quan điểm như bà Trang, bà Văn Thị Biếc, 83 tuổi, ở thôn Vĩnh Lạc, xã Phúc Sơn, Hà Nội cho biết: "Gia đình tôi chưa bao giờ đặt nặng chuyện phải có con trai. Tôi luôn nghĩ, con nào cũng là con, điều quan trọng nhất là các con có đạo đức, biết yêu thương, hiếu thảo với cha mẹ". 

Công tác tuyên truyền về bình đẳng giới ở Hà Nội đã giúp nhiều người dân ngày cảng hiểu rõ hơn về vai trò của con gáii, hành trình thay đổi nhận thức về bình đẳng giới đang dần mang lại những chuyển biến tích cực. Cùng với đó là những câu chuyện thực tế không ít gia đình, con gái dù đi lấy chồng xa vẫn quan tâm, chu đáo với cha mẹ, ông bà. Trong khi vẫn có những gia đình có nhiều con trai nhưng lại thiếu sự quan tâm, thậm chí còn dựa dẫm hoặc làm khổ bố mẹ. Sự lan tỏa của các câu chuyện này đã chứng minh rằng con gái hoàn toàn có thể là trụ cột, là người chăm sóc tốt cho cha mẹ mình.

Nhờ sự vào cuộc kiên trì của chính quyền, ngành y tế và các tổ chức đoàn thể, ngày càng nhiều gia đình hiểu rằng, giá trị của con cái không nằm ở giới tính, mà ở tình yêu thương và sự hiếu thuận của mỗi người con.

Giải pháp toàn diện và sức mạnh hệ thống chính trị – Quyết tâm đưa TSGTKS về ngưỡng cân bằng

Kiểm soát MCBGTKS ở Hà Nội là một chặng đường dài nhưng sự vào cuộc đồng bộ của toàn bộ hệ thống – từ sự nghiêm minh của pháp luật, sự sáng tạo trong tuyên truyền, và đặc biệt là sự lan tỏa của các câu chuyện người thật việc thật về giá trị của trẻ em gái – đã tạo nên những tín hiệu lạc quan.

Ông Vũ Duy Hưng, Chi cục trưởng Chi cục Dân số, Trẻ em và Phòng, chống tệ nạn xã hội Hà Nội nhấn mạnh: "Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh không chỉ là trách nhiệm của ngành dân số, mà là nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị. Chúng tôi cam kết sẽ tiếp tục tăng cường thanh tra, kiểm soát lạm dụng công nghệ, đồng thời kiên trì nhân rộng các mô hình tuyên truyền và biểu dương gia đình sinh con một bề là gái thành công". 

Ông Hưng cho biết, Hà Nội đã có giải pháp toàn diện. UBND thành phố Hà Nội đã ban hành kế hoạch 284/KH-UBND ngày 22/10/2025 về kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn năm 2026-2030 nhằm khống chế tốc độ gia tăng tỷ số giới tính khi sinh, phấn đấu giảm dần hàng năm (giảm bình quân 0,2 điểm phần trăm hàng năm), từng bước đưa tỷ số giới tính khi sinh trở về mức tự nhiên.

Với vai trò là cơ quan thường trực, Sở Y tế Hà Nội sẽ phối hợp với các sở, ngành, cơ quan, đơn vị thực hiện truyền thông nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi trong việc kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh, thay đổi nhận thức của toàn xã hội về vị thế của phụ nữ và trẻ em gái. Tuyên truyền, phổ biến đến người dân, cơ sở y tế trong và ngoài công lập các quy định của pháp luật về nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi; kiểm tra, giám sát các cơ sở cung cấp hàng hóa, dịch vụ liên quan đến việc lựa chọn giới tính thai nhi. Đào tạo nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ y tế, dân số, thực hiện các nghiên cứu khoa học về mất cân bằng giới tính khi sinh trên địa bàn thành phố, đẩy mạnh hợp tác quốc tế về kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh. Thực hiện đồng bộ các nhiệm vụ và giải pháp để kiểm soát tốt việc mất cân bằng giới tính khi sinh để đến năm 2030 thành phố Hà Nội đạt tỷ số 109 trẻ trai/100 trẻ gái.

Để đạt được mục tiêu trên, các giải pháp trọng tâm nhằm giảm thiểu tình trạng MCBGTKS tại Hà Nội, theo ông Vũ Duy Hưng sẽ được triển khai đồng bộ trên ba trụ cột chính: Truyền thông – Xã hội, Quản lý – Pháp luật và Chính sách – Hệ thống.

Về hoạt động đẩy mạnh truyền thông và biểu dương thay đổi nhận thức: Đẩy mạnh truyền thông đa dạng (báo chí, mạng xã hội, loa cơ sở) về hệ lụy của việc lựa chọn giới tính khi sinh và vai trò, vị thế của phụ nữ/trẻ em gái, nhằm thay đổi tư tưởng "trọng nam, khinh nữ". 

Đối tượng của hoạt động này tập trung nhắm tới người cao tuổi (ông bà) và nam giới (người chồng), những người có tiếng nói quyết định trong gia đình. Nội dung tuyên truyền xoay quanh thông điệp "Không phân biệt con trai, con gái, chỉ cần nuôi dạy con ngoan, con giỏi" và "Con gái vẫn đảm bảo việc phụng dưỡng cha mẹ già và thờ cúng tổ tiên".

Bên cạnh đó, tiếp tục chính sách biểu dương, khen thưởng công khai các gia đình sinh con một bề là gái nuôi con khỏe, học giỏi, thành đạt. Việc này giúp giảm áp lực tâm lý sinh con trai và lan tỏa giá trị bình đẳng giới. Việc đưa nội dung về bình đẳng giới và hệ lụy MCBGTKS vào chương trình giáo dục từ cấp THCS, THPT để hình thành nhận thức đúng đắn cho thế hệ trẻ là rất cần thiết.

Về tăng cường quản lý và thực thi pháp luật: Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm minh các cơ sở y tế (công lập và tư nhân) vi phạm quy định nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi, đảm bảo tuân thủ pháp luật. Tập huấn cho cán bộ dân số, y tế về pháp luật và kỹ năng tư vấn để thực hiện công tác kiểm soát hiệu quả.

Về gắn kết chính sách và hệ thống: Đưa mục tiêu kiểm soát MCBGTKS vào Nghị quyết và Kế hoạch phát triển Kinh tế - Xã hội của từng địa phương, gắn trách nhiệm giải trình cho người đứng đầu. Cải thiện và tăng cường các chính sách an sinh xã hội, bảo hiểm y tế và dịch vụ chăm sóc người cao tuổi, nhằm xóa bỏ nỗi lo về việc chăm sóc cha mẹ khi không có con trai. Phát huy vai trò của Hội Phụ nữ và Đoàn Thanh niên trong tuyên truyền và giáo dục tiền hôn nhân về bình đẳng giới.

"Mục tiêu đưa tỷ số giới tính khi sinh của thành phố về ngưỡng cân bằng tự nhiên là một thách thức lớn, nhưng với sự đồng lòng và các giải pháp quyết liệt, chúng tôi tin rằng mục tiêu này sẽ đạt được, góp phần xây dựng một Thủ đô phát triển hài hòa và bền vững" - ông Vũ Duy Hưng nhấn mạnh.

Với những giải pháp đồng bộ và sự cam kết mạnh mẽ của các cấp chính quyền, Hà Nội đang từng bước khẳng định quyết tâm xây dựng một Thủ đô nơi mọi trẻ em, dù trai hay gái, đều được chào đời và lớn lên trong sự bình đẳng, được yêu thương, tôn trọng và phát triển toàn diện.