eMagazine

Những ngày chớm đông, khi những đợt gió heo may se sắt tràn về, chúng tôi ngược từ trung tâm Hà Nội, men theo những con đường uốn lượn về Ba Vì. Trong khoảng sân ngập tràn ánh nắng cùng tiếng reo ca, chúng tôi gặp người phụ nữ mà các con ở Trung tâm Bảo trợ xã hội I (Hà Nội) vẫn gọi là "mẹ".

Người phụ nữ có nụ cười dịu dàng, niềm nở đón chúng tôi ấy là 'mẹ Nhung'. Chị tỉ mỉ dẫn chúng tôi đi thăm từng không gian nơi ăn, chỗ ở và khu học tập, vui chơi của các con.

Mỗi lần nhắc về những đứa trẻ nơi đây, ánh mắt chị sáng lên niềm vui hạnh phúc như một người mẹ tự hào về đàn con thơ. Nhưng cũng đôi mắt ấy, khi nói về về những trăn trở với các con, chị lại chùng xuống đong đầy nhưng ưu tư, phiền muộn.

Tiếp xúc với chị, nếu ai không biết sẽ tưởng chị đang nói về những đứa con ruột của mình. Nhưng không, những đứa trẻ ấy là những đứa trẻ nhiễm HIV và bị bỏ rơi. Có trẻ bị bỏ lại từ lúc còn chưa cắt cuống rốn, có trẻ được người thân đưa vào. Tất cả những đứa trẻ ấy đều được tấm lòng "mẹ Nhung" che chở.

"Mẹ Nhung" mà chúng tôi nhắc đến là chị Đỗ Thị Nhung - Phó Trưởng phòng Chăm sóc đặc biệt, Trung tâm bảo trợ xã hội I (Hà Nội) - người đã có gần hai thập kỷ gắn bó với những đứa trẻ mang trong mình "căn bệnh thế kỷ". Với chị, công việc ấy không chỉ là nghề mà là một hành trình làm mẹ bằng trái tim và tình thương vô điều kiện với những phận đời không hoàn hảo.

Hành trình gắn bó của chị với nơi đây là một minh chứng cho câu nói "nghề chọn người". Được biết, khi tốt nghiệp ngành Sư phạm tâm lý của Đại học Sư phạm Hà Nội, chị Nhung từng mơ ước được đứng lớp để thực hiện sự nghiệp trồng người, nhưng cuộc đời lại rẽ chị sang một hướng khác sau biến cố gia đình. Chồng chị qua đời vì mắc bệnh hiểm nghèo chỉ sau 18 tháng chung sống, để lại cậu con trai mới được 4 tháng tuổi.

Trong nỗi cô đơn và mất mát, chị tìm đến Trung tâm Bảo trợ xã hội I (khi đó là Trung tâm Giáo dục Lao động xã hội số 2 Hà Nội) – nơi tiếp nhận và chăm sóc những mảnh đời yếu thế. Ở đó, chị đã bắt gặp những ánh mắt trẻ thơ khát khao được yêu thương và nhận ra mình có thể làm mẹ thêm nhiều lần nữa, nhưng theo một cách 'đặc biệt' khác.

Năm 2007, chị Nhung quyết định xin vào Trung tâm. Ban đầu, chị được giao nhiệm vụ làm công tác giáo dục phục hồi chức năng và nhân phẩm cho người bán dâm, người cai nghiện ma túy. Từ năm 2012, chị gắn bó với công việc chăm sóc, nuôi dưỡng và dạy dỗ trẻ nhiễm HIV – một công việc đòi hỏi vừa phải có kiến thức chuyên môn vừa phải có một trái tim thật ấm.

"Ngày mới vào làm, nhìn các con tuy đã được điều trị nhưng vẫn rất yếu. Người gầy gò, lở loét, tiêu chảy triền miên, nhưng tôi không thấy sợ mà chỉ thấy thương. Nghĩ rằng con mình dù mồ côi cha nhưng vẫn còn mẹ, còn ông bà. Còn những đứa trẻ này thiếu thốn tình cảm lắm. Các cán bộ trung tâm thay nhau làm 'cha mẹ'. Vì luân phiên thay nhau làm việc 24/7 nên hôm nay ở với mẹ này, mai ở với mẹ khác mà không có một người mẹ của riêng mình. Nhiều lúc, các con chỉ ước được ôm, được nũng nịu, mà "mẹ" thì ít, con thì nhiều. Dù có thương các con đến mấy thì chúng tôi cũng không thể thay thế được tình cảm máu mủ. Lúc đó, tôi chỉ nghĩ làm được gì để giúp các con thì cứ làm thôi. Vì tình thương ấy mà tôi cũng vượt qua nỗi sợ hãi và gắn bó các con đến tận giờ", chị Nhung kể.

Một kỷ niệm khiến chị Nhung nhớ mãi là lần con trai điền lý lịch ở trường rồi hỏi:

– Mẹ ơi, mẹ làm nghề gì?

Chị giật mình hỏi:

– Ơ, mẹ làm nghề gì nhỉ? Mẹ học sư phạm nhưng không đứng lớp. Mẹ không phải là cô giáo, vậy mẹ làm nghề gì nhỉ?… À, mẹ làm nghề làm mẹ!

Từ đó, mọi người ở trung tâm vẫn nói với nhau là "nghề làm mẹ". Và "mẹ Nhung" là tiếng gọi thân thương không chỉ con ruột chị mà bao đứa trẻ ở trung tâm vẫn gọi bằng tất cả trìu mến. Giờ chị không chỉ có một cậu con trai mà đã có hàng chục, hàng trăm "đứa con" khác gọi mẹ.

Công việc của chị Nhung không chỉ là tư vấn tâm lý, dạy các con kỹ năng sống mà còn hướng dẫn các con cách tự bảo vệ bản thân và với mọi người xung quanh. Bởi trách nhiệm phòng lây nhiễm HIV ra cộng đồng là của tất cả mọi người trong đó người nhiễm cần nâng cao tinh thần trách nhiệm nhất và HIV có nhiều type khác nhau nên nếu hai người cùng nhiễm quan hệ tình dục không an toàn có thể gây ra lây chéo các type hoặc khiến tình trạng của người nhiễm nặng hơn.

"Chúng tôi ở đây thường xuyên được tập huấn chuyên môn, kỹ năng chăm sóc người nhiễm HIV/AIDS nên có đủ kiến thức cơ bản, kỹ năng làm việc, sự bình tĩnh khi đối diện với rủi ro. Thành công lớn nhất là đến nay chưa có trường hợp nào bị lây chéo trong quá trình chăm sóc", chị Nhung nói.

Nhà cách Trung tâm hơn 20km, thời con chị còn nhỏ, mỗi ngày chị rời nhà từ 6h sáng khi con chưa thức giấc đến 6h tối khi con đã đi ngủ chị mới về đến nhà. Mỗi tuần, chị còn phải ở lại Trung tâm trực 2 - 3 đêm. Các bé bị bệnh sức đề kháng giảm nên yếu ớt, có lúc chỉ cần một cơn sốt cũng khiến "mẹ" và con phải thức trắng đêm. Nhiều lần, cả con ruột và "các con" ở Trung tâm cùng ốm, chị vẫn gửi con cho bố mẹ chồng để cùng đồng nghiệp trực bên giường bệnh của những đứa trẻ không cùng huyết thống.

Chị Nhung bảo, chị may mắn được làm công việc này bởi chị được bù đắp nhiều hơn cho những đưa trẻ thiệt thòi và việc đó khiến cuộc sống của chị có ý nghĩa hơn. Đôi khi chị vẫn thoáng tiếc nuối cho giấc mơ đứng lớp năm nào. Nhưng rồi, chị lại tự nhủ rằng mình đang dạy học theo cách khác, dạy bằng tình thương, bằng lòng nhân ái của một người làm mẹ được đào tạo bằng nghề sư phạm.

"Làm việc với những đứa trẻ nơi đây giúp tôi sống nhân văn hơn. Những đứa trẻ nơi Trung tâm dạy tôi sự kiên nhẫn, lòng bao dung và niềm tin rằng "yêu thương có thể chữa lành" – chị Nhung xúc động nói.

Những đứa trẻ từng bị kỳ thị, từng nghĩ mình bị bỏ quên, nay đã có một nơi để trở về, một "người mẹ' để yêu thương. Tết đến, các con lại rủ nhau về nhà mẹ Nhung nấu cơm, ăn cùng mẹ, ríu rít trò chuyện như một gia đình.

Có em đã đi làm, quay lại Trung tâm thăm bố mẹ, thăm các em, nấu ăn, chơi với các em giúp các mẹ. Dù những đứa trẻ sau khi rời khỏi Trung tâm, chị vẫn giữ liên lạc gần như tất cả các con. Chỉ cần nhắn một câu là các con sẵn lòng giúp trong khả năng của mình ngay.

Chị Nhung cười, mắt ánh lên niềm tự hào khi nhắc đến các con. Chính niềm tự hào ấy đã giữ chị ở lại suốt gần hai mươi năm qua để chăm chút với công việc 'nghề làm mẹ' của những đứa trẻ mình không sinh ra, nhưng lại dành trọn cuộc đời để dạy dỗ, nuôi dưỡng và chở che chúng khôn lớn.

Chăm bẵm cho các con từ nhỏ như những người cha, người mẹ ruột thịt. Mỗi đứa trẻ sau khi ở mái ấm này đi ra ngoài mang theo là cả nỗi lo và niềm hi vọng của những người làm cha, làm mẹ như chị Nhung. Giọng chị Nhung nghẹn lại, đôi mắt đỏ hoe khi nhắc đến cậu bé Đoàn Minh Anh mà chị và các cán bộ ở Trung tâm vẫn chăm chút như con ruột.

Từ một cậu bé mồ côi được nuôi dưỡng, dạy dỗ tại Trung tâm, Đoàn Minh Anh đã khiến các 'bố mẹ' yên tâm hơn khi vượt lên hoàn cảnh. Minh Anh cũng là học sinh thuộc khóa đầu tiên của Trung tâm được đến trường, học lên trung cấp nghề. Học xong trung cấp nghề công nghệ thông tin, mang trong mình căn bệnh H, xin việc làm với Minh Anh là vô cùng khó khăn. 18 tuổi, Đoàn Minh Anh quyết định rời Trung tâm để "tự lập", muốn được sống tự do, đi làm như bao người khác. Một thời gian sau, vì áp lực mưu sinh và mặc cảm, Minh Anh ngại uống thuốc. Những viên ARV từng giúp em ổn định sức khỏe bị bỏ quên. Khi cơn sốt ập đến, mọi thứ đã quá muộn.

"Chúng tôi khuyên con ở lại để có thể hỗ trợ, nhưng con vẫn kiên quyết ra đi. Các bố mẹ trong Trung tâm liên hệ cho con làm bảo vệ ở một công ty. Làm được một thời gian, con nghỉ, rồi chuyển chỗ khác. Và từ đó, chúng tôi mất liên lạc' – chị Nhung nhớ lại.

Vào tháng 7/2025, khi Trung tâm chuyển cơ sở mới, chị Nhung nghe tin có một bệnh nhân nhiễm HIV, hoang tưởng tâm thần được tiếp nhận. Nghe đến cái tên, chị khựng lại và nhìn tấm ảnh thì chết lặng khi đó chính là Minh Anh.

Đã có lúc tưởng em qua khỏi, nhưng rồi bệnh chuyển nặng và 4 giờ sáng hôm sau, Đoàn Minh Anh trút hơi thở cuối cùng. Bác sĩ, nhân viên y tế, những người "làm cha, mẹ" của em chỉ biết đứng nhìn, bất lực và tuyệt vọng khi không thể cứu được con. Đau xót, bất lực và tiếc thương chính là những cảm xúc của chị Nhung và tất cả những cán bộ, nhân viên, y bác sĩ đã từng chăm sóc và gắn bó với Đoàn Minh Anh.

"Lúc con mất, tôi thực sự bàng hoàng. Bởi từ năm 2006 đến nay chưa có một trường hợp nào mất vì HIV sau khi được điều trị thuốc kháng virus ở Trung tâm. Đó là cú sốc đầu tiên sau gần 20 làm nghề. Con mất đi trong cô đơn, không người thân bên cạnh, chỉ có các mẹ trong Trung tâm tiễn con đoạn cuối. Nếu khi ấy con vẫn giữ liên lạc, vẫn điều trị đúng phác đồ, có lẽ mọi chuyện đã khác. Chúng tôi đau lòng lắm. Từ trường hợp của Đoàn Minh Anh, chúng tôi vẫn phải tuyên truyền và các con cũng biết sợ hơn" – chị Nhung chia sẻ.

Sau cú sốc này, chị Nhung cùng các cán bộ ở Trung tâm càng nỗ lực hơn trong công tác tư vấn, tập huấn, giúp trẻ hiểu về HIV và tầm quan trọng của việc điều trị suốt đời. Hằng tháng, Trung tâm đều tổ chức sinh hoạt chuyên đề, hướng dẫn trẻ cách bộc lộ thông tin với cộng đồng và ứng xử an toàn.

Minh Anh đã ra đi, nhưng nỗi đau mất mát đó vẫn còn đó như lời nhắc nhở về việc tuân thủ điều trị HIV, đừng từ bỏ dù chỉ một ngày. Cú sốc ấy cũng để lại lời nhắc xót xa cho hành trình hòa nhập của trẻ nhiễm HIV và sự chấp nhận 'chưa trọn vẹn' của cộng đồng với người mang H.

"Khi các con còn gặp những rào cản khi hòa nhập, phải bỏ việc điều trị thì những cú sốc như Minh Anh là điều mà có thể xảy ra" – chị Nhung nghẹn ngào nói.

Các chuyên gia, bác sĩ của Tổ chức Cô nhi thế giới (WWO) khi đến làm việc cũng đánh giá cao kiến thức và kỹ năng của các em tại Trung tâm. Tuy nhiên, điều đáng lo là khi hòa nhập cộng đồng, một số em vẫn chủ quan, giấu bệnh, quên uống thuốc đúng giờ vì sợ bị phát hiện hoặc ảnh hưởng công việc. Ban đầu việc bỏ thuốc chưa có biểu hiện rõ rệt, nhưng chỉ sau 1 – 2 tháng thì bỏ bẵng không uống, virus hoạt động mạnh trở lại sẽ khiến cơ thể suy kiệt nhanh chóng. Bởi lúc đấy cơ thể các em giống như 'ngôi nhà trống không người trông coi, ai cũng có thể vào phá hoại được.

Về mặt pháp lý, khi trẻ đủ 18 tuổi rời Trung tâm, trách nhiệm chính thức của Trung tâm và các mẹ ở đây không còn. Nhưng hiện nay, chị Nhung cùng với các cán bộ ở Trung tâm vẫn duy trì kết nối, hỗ trợ các em trong khả năng có thể. Với những trường hợp đặc biệt, cán bộ vẫn chủ động liên hệ với bệnh viện, giúp các em được điều trị ARV đầy đủ. Tất cả những điều đó nhằm giúp các em có cơ hội được hòa nhập 'hoàn toàn', sống khỏe mạnh hơn.

Gắn bó gần 2 thập kỷ với những 'đứa con' không cùng huyết thống ở Trung tâm, chị Nhung càng hiểu hơn ai hết sự thiếu thốn đủ bề của những đứa trẻ nơi đây. Chị thương các em khi ốm đau, cần một cái ôm ấm áp, một sự vỗ về yêu thương. Nhưng khác với những đứa trẻ khác, những trẻ mang HIV có sự khác biệt trong cách thể hiện mong muốn của mình. Chúng thường dè dặt và phải "cân, đo, đong, đếm" khi đưa ra một yêu cầu, dù nguyện vọng rất chính đáng là mong muốn được ăn một bát phở hay mua một món đồ nào đó…

Bởi vậy mà chị càng thêm yêu, thấu hiểu vì biết rằng các em không có nhiều sự lựa chọn và cần được trao cơ hội để phát triển nhận thức, sự tự tin và năng động như bao đứa trẻ bình thường khác. Chị lại càng day dứt là dù nhận thức về HIV/AIDS đã có nhiều thay đổi so với trước, các con vẫn phải chịu định kiến xã hội.

Con đường lây truyền HIV đã được xác định rất rõ ràng, nhiều người vẫn sợ hãi, xa lánh những đứa trẻ mang trong mình HIV. Nhiều em đã học hết THPT, có em vào đại học, học nghề, đi làm và tự lập. Tuy nhiên, các con chỉ cởi mở với "bố mẹ" trong Trung tâm, còn khi tiếp xúc với người ngoài vẫn dè dặt vì sợ bị kỳ thị.

Để giúp các con hòa nhập, chị Nhung cùng các cán bộ ở Trung tâm thường xuyên trò chuyện, nắm bắt tâm lý và cùng các con tham gia nhiều hoạt động như xếp lego, đá bóng, bóng chuyền… Những tiếng cười vang lên mỗi buổi chiều là minh chứng cho hành trình chữa lành của những "người mẹ" ở Trung tâm đang âm thầm gieo trồng mỗi ngày.

Trong suốt cuộc trò chuyện với chúng tôi, rất nhiều lần chị Nhung nói tới điều mong mỏi hơn cả là mọi người hãy trao cơ hội để người nhiễm HIV được an toàn cống hiến trong học tập, lao động và cuộc sống như bao người bình thường khác.

"Cộng đồng hãy cởi mở hơn, tạo ra một môi trường an toàn để người nhiễm HIV có thể công khai danh tính. Bởi chỉ khi được sống thật, được công khai danh tính mới là biện pháp 'gốc rễ' ngăn chặn sự lây lan, người bệnh mới được điều trị đúng cách và xã hội mới thực sự an toàn. Sự kỳ thị không chỉ tước đi cơ hội của những người không may mắn mà còn tiềm ẩn nguy cơ cho chính những người xung quanh khi tình trạng bệnh bị che giấu. Không ít trường hợp bị AIDS do mặc cảm, không dám uống thuốc vì sợ bị phát hiện, dẫn đến hệ miễn dịch suy giảm và không qua khỏi" – chị Nhung nghẹn ngào nói.

Ngoài kia, cuộc sống vẫn ồn ào và đôi khi còn đầy định kiến, nhưng bên trong Trung tâm Bảo trợ Xã hội 1 - nơi những "người mẹ" như chị Nhung vẫn ngày đêm chăm sóc, dạy dỗ, yêu thương, ta cảm nhận rõ tình người là liều thuốc nhiệm màu. Nhờ tình thương, lòng nhân ái mà những 'người mẹ đặc biệt' không mang nặng đẻ đau đang gieo mỗi ngày, những đứa trẻ mang trong mình căn bệnh thế kỷ đã không còn bị lãng quên.

Và chính chị Nhung cùng những cán bộ chăm sóc, nhân viên y tế ở Trung tâm đã chắp cánh cho những đứa trẻ khôn lớn, trưởng thành và cảm nhận đầy đủ tình yêu thương, sự nhân văn giữa con người với con người. Các con được sống, được yêu, được mơ ước như mọi đứa trẻ khác. Đó cũng như một phần bù đắp mà cuộc đời trao cho những đứa trẻ có số phận khiếm khuyết.

Ảnh: Một số hình ảnh trong bài nhân vật cung cấp và cho phép dùng, không cần che mờ

Bài và ảnh, clip: Phương Thuận - Thu Hà

Người ‘gieo hạt’ trên mảnh đất đặc biệt

GĐXH – Ở Trung tâm Bảo trợ xã hội I (Hà Nội) có một cán bộ y tế rất đặc biệt. Nụ cười hiền hậu luôn nở trên môi và vóc dáng áo trắng nhỏ bé thoăn thoắt đi lại giữa các phòng bệnh đã đem tới niềm an ủi cho những đứa trẻ nhiễm HIV tại đây. Đó là y sĩ đa khoa Hồ Thị Thu Chín (SN 1979) – người đã hơn 23 năm vẫn cần mẫn ‘gieo hạt’, chăm sóc những phận đời mang căn bệnh thế kỷ.

Hành trình đến trường lắm nỗi gian truân của những đứa trẻ có H

GĐXH - Việc học tập của các em là một trong những vấn đề được Trung tâm Bảo trợ Xã hội 1 (Hà Nội) đặc biệt quan tâm và cũng là trăn trở lớn nhất. Dù không khiếm khuyết về thể chất hay trí tuệ, nhưng những đứa trẻ nhiễm HIV ấy vẫn không được được học tập như bao bạn bè khác mà phải học trong "ngôi trường đặc biệt" của riêng mình vì những điều mà không cần nói xã hội đều hiểu.