Nữ sĩ Đoàn Thị Lam Luyến: Người đàn bà hai lần đứng nguyên đơn

Đây là lần đầu tiên chị trải lòng với báo chí về những góc khuất trong chuyện tình cảm riêng tư.

Đã từng ngoại tình trong tâm tưởng

- Nhắc đến nữ sĩ Đoàn Thị Lam Luyến là nhắc đến nỗi đa đoan và đổ vỡ hạnh phúc. Phải chăng vì tiêu chuẩn để chọn một nửa của chị quá cao?

- Tôi là người truyền thống nên cứ quan niệm tình yêu là phải tiến tới hôn nhân. Tôi nghĩ, nếu đã không đi được đến hôn nhân thì không nên yêu làm gì. Có lẽ do tôi nặng về chính danh. Đó cũng là nguyên nhân khiến tôi luôn mất mát về hạnh phúc.

- Chị biết mình là người cầu toàn, nếu để giữ hạnh phúc, sao chị không sống đơn giản hơn?

- Ngay từ bé tôi đã nghĩ, nếu sau này yêu thì đó sẽ là người đàn ông đầu tiên và cũng sẽ là người cuối cùng. Nhưng lớn lên mới biết, đời sống vợ chồng rất đa diện và phức tạp, mình không thể cứ máy móc như thế được. Có rất nhiều cặp vợ chồng ngoại tình nhưng họ vẫn sống được với nhau. Thậm chí, nhiều khi sự ngoại tình đó còn như một cái bàn lệch để kê cho bằng vậy, tự nhiên lại thấy dễ “thông cảm” cho nhau. Nhưng với tôi, chỉ cần ngoại tình trong tâm tưởng tôi cũng đã cảm thấy tội lỗi rồi, thấy như hồn lìa khỏi xác, khó mà toàn tâm toàn ý với người bạn đời được nữa. Ngoại tình trong tâm tưởng còn ghê gớm hơn cả ngoại tình về thể xác. Nếu chỉ là thể xác mà không để lại trong tâm tưởng thì không bị ảnh hưởng gì cả.

- Vậy sự ngoại tình trong tâm tưởng đó đến từ phía chị hay chồng chị?

- Là từ phía tôi. Đó là lần giận nhau với người chồng thứ 2, đúng lúc đó thì tôi phải đi công tác 10 ngày. Đến nơi thì tôi bị mệt không ăn uống được gì, mắt thì sưng húp vì cứ nghĩ đến cuộc cãi vã với chồng. Thế là có một anh rất săn đón và chăm sóc cho tôi dù biết tôi đã có chồng. Đang chán nản mà có người ân cần ngọt ngào với mình cũng giống như một con bệnh ốm thập tử nhất sinh không có thuốc thang cứu chữa, bị ma rủ thì đi thôi. Về nhà, nhìn thấy sự cục cằn của chồng, tôi lại thấy chán. Và đến khi làm lành với chồng thì tôi thấy mình đang nghĩ đến cái bờ bên kia nhiều hơn và dần xa cái bờ bên này mất rồi. 

Nhà thơ Đàm Thị Lam Luyến thời trẻ. Ảnh do nhân vật cung cấp.

Vừa là sinh viên vừa đi bán cá

- Hai lần kết hôn và cả hai lần đó, chị đều là “nguyên đơn” cả. Người phụ nữ chỉ chủ động ly hôn khi hôn nhân với họ là địa ngục, hai là ngoại tình. Với chị thì sao?

- Ở cuộc hôn nhân lần thứ nhất, không ai chịu đựng được nhiều như tôi. Ngày đó vô cùng vất vả. Chồng tôi không có nghề nghiệp gì trong suốt 10 năm trời nhưng tôi vẫn không bao giờ ca thán hay nói xấu, thậm chí còn rất chiều chuộng nữa. Một mình cáng đáng, lại phải dành thời gian đi học ở trường Mỹ thuật, rồi nuôi 2 đứa em chồng ra Hà Nội học, tôi phải làm tất cả những việc gì có thể để kiếm được tiền.

Là họa sĩ nhưng phải vẽ tranh truyền thần trên Bờ Hồ để kiếm sống ngay từ năm đầu tiên. Đó là lý do sau này tôi không thể vẽ được tranh vì bị ảnh hưởng của lối vẽ truyền thần. Mỗi khi đi công tác ở vùng sâu vùng xa, tôi kiêm luôn việc vẽ chân dung. Người thì cho tiền, người thì cho lương thực, người còn cho hẳn một con lợn. Thế là hè nào cũng làm một chuyến, kiếm được vài trăm bạc, lương thực có thể đủ ăn trong cả tháng.

Thấy tôi khổ quá, bạn trai của chị gái tôi làm trưởng phòng hành chính bảo, năm thứ nhất nhìn cô Luyến rất xinh tươi, nhưng đến năm thứ 2 thì trông đã như thiếu phụ. Đến năm thứ 3 thì như bà già. Từ 49kg, tôi chỉ còn 43 kg rồi tụt xuống còn 38kg. Anh tạo công ăn việc làm cho tôi bằng cách bảo tôi gom các tem phiếu ở các bếp ăn tập thể để mua cá, sau đó đem bán hưởng chênh lệch. Mua bằng tem phiếu, nếu mua 1 tạ thì họ sẽ bán cho mình 1,2 tạ. Mua cá tươi nên bán rất nhanh và còn bán đắt hơn so với giá của tem phiếu. Vì đang là sinh viên của trường Mỹ thuật nên đi bán cá bao giờ tôi cũng thủ sẵn cái nón để nếu gặp giáo viên, sinh viên của trường thì kéo xụp cái nón  xuống để không ai phát hiện.

Vất vả là thế nhưng về đến nhà, chồng tôi mới ngủ dậy, đến cái màn tôi cũng phải gỡ. Mải lo kiếm tiền, trông tôi lúc nào cũng nhếch nhác, lôi thôi, ai nhìn mà chẳng chán. Nhưng điều đó cũng khiến trong lòng tôi không còn tình cảm gì với chồng nữa. Có thể vì nhận thấy điều đó mà anh ta cũng bắt đầu đi tìm kiếm lực hấp dẫn ở bên ngoài.
 
Có lần còn bị người tình của chồng đuổi đánh

- Có lần, vào một buổi tối, tôi đi xuống nhà thì bắt gặp chồng đang ngồi với một cô gái ở cùng khu. Tôi không ghen nhưng sợ người khác bắt gặp xì xào bàn tán thì ảnh hưởng đến con cái. Tôi nhắc 2 lần anh ta mới chịu về.

Thực ra tôi không trách chuyện đó bởi một phần cũng là lỗi ở tôi. Có lần anh ta bảo, nếu em “chiều chuộng” anh thì dù có phải múc nước rửa chân cho em anh cũng làm. Nhưng lúc nào cũng đầu tắt mặt tối, về đến nhà là như quả chanh vắt nước thì còn đâu cảm hứng chứ. Khi tình cảm đã không còn thì sao có thể gò ép được. Tôi chấp nhận chuyện anh ta có người khác là bởi tôi không còn yêu nữa. Ngủ tôi cũng ngủ với cô em chồng chứ rất hiếm khi chịu chung giường với chồng.

Tình yêu dễ như cây ngải, ở đâu cũng có thể sinh sôi nảy nở được, nhưng để nuôi dưỡng nó thì phải chăm sóc như cây lan vậy. Tôi không bao giờ chấp nhận sự suồng sã trong đời sống vợ chồng. Kể cả lời ăn tiếng nói cũng phải giữ gìn, tránh reo rắc những cái xấu. Với tôi, chuyện chăn gối trong đời sống vợ chồng là sự thiêng liêng và cả hai đều phải biết nâng niu, nuôi dưỡng nó. Nên với cuộc hôn nhân đó, thoát được là như thoát khỏi nhà tù. Những câu thơ trong vòng 9 năm chung sống đó cũng rất ngột ngạt. Ly hôn, căn nhà bán được 4.000 đồng, tôi được chia một nửa. Vì ít tiền nên chỉ có thể mua được căn nhà 12m2 ở gần bãi tha ma. Nhà chỉ có 2 mẹ con nên buổi tối rất sợ. Ở cạnh nhà lại có một gã lùn chỉ 1,3m nhưng có tới 7-8 đứa con gái. Hắn rất hay dụ dỗ tôi làm vợ lẽ để đẻ cho hắn đứa con trai. Tôi không chịu nên hễ trời mưa là hắn ném đá lên nhà cho ngập lênh láng. Không chịu được, hai mẹ con lại chuyển nhà lần nữa.

Ở nơi ở mới này, tôi may mắn được ở gần nhà một ông ở Bộ Tài chính. Thấy hoàn cảnh 2 mẹ con khó khăn, ông ấy tạo công ăn việc làm cho tôi bằng cách thuê đóng số nhảy cho các vé xổ số. Gần 10 năm, đến năm 1987 thì tôi mua được mảnh đất hơn 100m2 ở Hoàng Quốc Việt và xây được nhà. Nhờ có việc làm đường mà tôi được đền bù để mua cái nhà chung cư ở cho đến tận bây giờ.

Đổi gánh nặng này để lấy gánh khác nặng hơn

- Phải mất 9-10 năm sau tôi mới lại lấy người thứ 2 (nhưng không đăng ký kết hôn). Đó là một người rất yêu con, đó cũng là điều tôi tìm kiếm để họ cũng biết yêu con mình. Lúc đó tôi cũng đã nghĩ sẽ không bao giờ bỏ chồng lần nữa. Thế nhưng điều đó vẫn xảy ra. Nguyên nhân rất phức tạp, đó là mâu thuẫn đối kháng con anh con tôi, không thể dung hoà được.

Một lần, con trai tôi nói rằng bác ấy (nó không gọi bằng bố) ở nhà không cho con ăn thức ăn bao giờ. Nghe con nói, tôi muốn chảy nước mắt. Hôm đó về tôi bảo anh đưa chìa khoá để em mở tủ lấy thức ăn cho con. Anh ta bảo, thức ăn phải để dành đến buổi tối. Trưa thì rang cơm ăn với muối cũng được rồi.

Hồi đó, có một cái tủ lạnh trong nhà là quý lắm rồi. Vì thế mà lẽ ra phải để nó ở dưới bếp thì anh ta đưa nó lên phòng ngủ, nhiều đêm chạy ro ro khiến tôi không ngủ được. Thức ăn còn thừa hôm trước là anh ta cho vào tủ lạnh và khoá lại. Tôi đi làm cứ nghĩ là ở nhà, hai người ăn cơm thì sẽ lấy thức ăn trong tủ để ăn. Ai ngờ... Thế là cãi nhau, anh ta trở về nhà với con. Buổi tối, thèm hơi ấm của chồng, tôi tìm cái áo của anh ta ôm cho dễ ngủ thì mới biết, anh ta đã dọn hết đồ đi rồi. Lúc bấy giờ tôi mới biết rằng anh ta chỉ xem căn nhà này như là chỗ trọ. Đau đớn vô cùng. Và tôi đã đề nghị chia tay.

Từng là đầu nậu sách bất đắc dĩ

- Là thi sĩ nhưng có lời đồn chị từng là đậu nậu sách và suýt bị đi tù. Thực hư chuyện đó như thế nào?

- Việc làm đầu nậu cũng là bất đắc dĩ thôi. Năm 1989-1992 đi học trường viết văn Nguyễn Du. Lúc đó, NXB nơi tôi làm việc yêu cầu, nếu đi học thì phải làm từ A-Z một số quyển sách và nộp 7% chiết khấu. Nhiều cuốn sách đầu tay của bạn bè trong trường Nguyễn Du đều được tôi in trong hoàn cảnh đó như Mảnh đất lắm người nhiều ma, Thân phận tình yêu... Những nhà sách lớn thì họ chỉ in những quyển sách có tên tuổi của tác giả, còn những người đang học trong trường thì ai dám in, in ra thì biết có bán được không. Thế là tôi trở thành đầu nậu, vừa để hoàn thành nhiệm vụ với cơ quan, vừa giúp các bạn có cơ hội được xuất hiện.

Cái xảy nảy cái ung.  Khi in cuốn Chuyện kể năm 2000 bị cấm và thu hồi, gặp tai tiếng thì chớ, tôi còn bị tác giả quay lưng cho rằng tôi vẫn nối bản để thu lợi nhuận (tuy bị cấm nhưng ở bên ngoài nó vẫn được nối bản vì sách càng bị cấm càng nhiều người tìm). Lúc đó, tôi cầm chắc bị đi tù nếu thực sự nối bản.

Vẫn mong chờ một tình yêu

- Bài thơ “Gửi tình yêu” của chị viết: “Gửi tình yêu vào đất/Được hoa trái đầy cành...”. Nhưng gửi tình yêu vào một người thì lại không thu được những điều ngọt lành như thế?

- Bài đó tôi viết khoảng năm 1976, khi bắt đầu có những rạn vỡ trong hạnh phúc gia đình. Nếu gửi tình yêu vào một người cụ thể thì vẫn mang lại hạnh phúc cho nhau nhưng xác suất của nó rất ít. Nếu nhìn một cách tổng thể thì sự mang lại của việc “gửi tình yêu” đó lớn hơn chứ, dù nó chỉ là những lát cắt. Không ai có thể trở thành người “bội thu” hay “tỉ phú” trong tình yêu cả.

- Hình như có dạo chị còn làm chuyên gia tư vấn tâm lý?

- Thỉnh thoảng thôi. Tôi cũng đang có ý định mở một trung tâm về tư vấn tâm lý qua điện thoại. Tôi có vài người bạn vì giận chồng mà đến nhà tôi ở hàng tháng trời nhưng nghe tôi khuyên, họ đều trở về làm lành với chồng. Tôi nghĩ, hãy cứ làm hết khả năng đi đã, nếu không chịu được, không còn thay đổi được nữa thì hãy nghĩ đến chuyện “đứt gánh”. Một cây mía có nhiều đốt, thể nào cũng có một đốt bị sâu. Nếu mình chọn một cây thì mình chỉ có một đốt sâu. Chọn 2,3,4 cây thì cũng có nghĩa là mình có chừng ấy đốt sâu. Thà rằng hãy cứ chấp nhận một cái đốt sâu ấy còn hơn là nhiều đốt.

- Nhưng như thế có vẻ hơi mâu thuẫn vì chính chị cũng không chấp nhận được cái “đốt sâu” của mình?

- Trường hợp của tôi không chỉ có một đốt sâu mà có tới nhiều đốt. Tôi đã từng nói, người đàn bà nếu muốn được người đàn ông yêu thì phải yêu tất cả những gì mà anh ta yêu, kể cả người đàn bà cụ thể. Tôi đã chấp nhận cả những người đàn bà của chồng mà vẫn không giữ được hạnh phúc thì phải bỏ thôi chứ.

- Đến giờ phút này, ai là người chị yêu nhất?

- Nếu nói là yêu nhất thì quả là chưa có ai.

- Nếu bây giờ có một người đến với chị thì chị có tiếp tục mở lòng nữa không?

- Tôi vẫn chờ, dù muộn và tin là mình sẽ gặp được một người yêu và đồng cảm với tôi. “Từ lâu tôi vẫn mong chờ/Một gian nhà nhỏ đi về có đôi/Tình tôi chín đã lâu rồi...”.

- Xin cảm ơn chị và chúc chị tìm được hạnh phúc!

Thanh Hà