5 hiểu lầm thường gặp về HIV cần xóa bỏ

Dưới đây là một số quan niệm sai lầm thường gặp cần xóa bỏ:

1. HIV có thể lây qua tiếp xúc thông thường

Một trong những hiểu lầm phổ biến nhất là HIV có thể lây khi bắt tay, ôm, ngồi ăn cùng bàn hoặc dùng chung nhà vệ sinh với người nhiễm. Trên thực tế, virus HIV chỉ truyền qua ba con đường chính: dường máu, quan hệ tình dục không an toàn và từ mẹ sang con trong thai kỳ, sinh nở hoặc cho con bú. Những tiếp xúc hàng ngày như chia sẻ bát đũa, bắt tay, hoặc ho hắt hơi hoàn toàn không gây nguy cơ lây nhiễm.

Sự nhầm lẫn này khiến nhiều người vô tình xa lánh hoặc kỳ thị người nhiễm HIV , làm họ bị cô lập trong chính môi trường sinh hoạt. Điều đó không chỉ gây tổn thương tâm lý mà còn cản trở quá trình hòa nhập xã hội. Xóa bỏ định kiến về lây truyền là bước quan trọng để tạo nên cộng đồng nhân văn và hỗ trợ tốt hơn cho người bệnh.

Các tổ chức y tế trên thế giới, bao gồm WHO và CDC, đã nhiều lần khẳng định HIV không thể sống lâu ngoài môi trường, cũng như không lây qua tiếp xúc thông thường. Hiểu đúng về con đường lây truyền sẽ giúp chúng ta an tâm hơn khi tiếp xúc và đồng thời góp phần giảm kỳ thị không đáng có.

2. HIV đồng nghĩa với 'án tử'

Trong thập niên 1980, khi HIV/AIDS mới được phát hiện, người mắc thường có tiên lượng rất xấu do thiếu thuốc điều trị. Chính vì vậy, nhiều người vẫn nghĩ rằng nhiễm HIV đồng nghĩa với bản án tử hình. Tuy nhiên, y học hiện đại đã thay đổi hoàn toàn thực tế này. Với thuốc kháng virus (ARV), bệnh nhân có thể sống khỏe mạnh, tuổi thọ gần tương đương người bình thường.

Điều quan trọng là người bệnh cần được phát hiện sớm và tuân thủ điều trị đều đặn. Các phác đồ ARV hiện nay không chỉ kiểm soát tải lượng virus trong máu mà còn giúp phục hồi miễn dịch, hạn chế biến chứng, ngăn ngừa lây nhiễm sang người khác. Nhiều người sống chung với HIV hiện vẫn học tập, làm việc, lập gia đình, đóng góp tích cực cho xã hội.

Thay vì coi HIV như "án tử", chúng ta cần nhìn nhận đúng rằng đây là bệnh mạn tính có thể kiểm soát. Giống như đái tháo đường hay tăng huyết áp, HIV yêu cầu điều trị suốt đời, nhưng khi tuân thủ tốt, người bệnh hoàn toàn có thể có cuộc sống trọn vẹn, đầy ý nghĩa.

3. Người nhiễm HIV không thể có con khỏe mạnh

Một quan niệm sai lầm khác là người nhiễm HIV buộc phải từ bỏ ước mơ làm cha mẹ vì lo lắng truyền bệnh cho con. Thực tế, với sự tiến bộ trong y học, nguy cơ lây truyền từ mẹ sang con đã giảm xuống dưới 2% nếu người mẹ được quản lý thai kỳ tốt, điều trị ARV đều đặn và sinh nở theo hướng dẫn của bác sĩ.

Ngoài ra, những tiến bộ trong hỗ trợ sinh sản cho phép các cặp vợ chồng có một trong hai người nhiễm HIV vẫn có thể có con khỏe mạnh. Các kỹ thuật lọc rửa tinh trùng, thụ tinh trong ống nghiệm... đã được áp dụng thành công tại nhiều quốc gia, giảm tối đa nguy cơ lây nhiễm.

Truyền thông thiếu chính xác khiến nhiều người nhiễm HIV mặc cảm, tự ti, từ bỏ ý định xây dựng gia đình. Xóa bỏ hiểu lầm này không chỉ giúp họ có cơ hội làm cha mẹ mà còn góp phần cải thiện sức khỏe tinh thần, tăng chất lượng cuộc sống, giảm kỳ thị xã hội.

4. Người nhiễm HIV luôn dễ lây cho người khác

Một số người cho rằng chỉ cần tiếp xúc tình dục với người nhiễm HIV thì chắc chắn sẽ bị lây. Tuy nhiên, điều này không đúng nếu người bệnh được điều trị ARV hiệu quả. Khi tải lượng virus trong máu giảm xuống dưới ngưỡng phát hiện, HIV không còn khả năng lây truyền qua quan hệ tình dục. Nguyên tắc này được Quốc tế công nhận với thông điệp "U=U" (Undetectable = Untransmittable) nghĩa là: "Không phát hiện = Không lây truyền".

Điều này có nghĩa là nếu người nhiễm HIV tuân thủ điều trị và kiểm soát tốt sức khỏe, họ hoàn toàn có thể duy trì quan hệ tình cảm, hôn nhân mà không làm bạn tình có nguy cơ. Đây là thông tin quan trọng để giảm lo lắng cho cộng đồng và xóa bỏ định kiến kéo dài suốt nhiều thập kỷ.

Bên cạnh đó, các biện pháp dự phòng như sử dụng bao cao su, dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) hoặc sau phơi nhiễm (PEP) cũng giúp giảm thêm nguy cơ lây nhiễm. Hiểu đúng về khả năng lây của HIV sẽ giúp mọi người chủ động bảo vệ bản thân nhưng không kỳ thị, xa lánh người bệnh.

5. Chỉ người nghiện ma túy hoặc quan hệ tình dục đồng giới mới có nguy cơ nhiễm HIV

Một trong những rào cản lớn trong phòng chống HIV là suy nghĩ đây chỉ là bệnh của một số "nhóm nguy cơ cao" như người nghiện ma túy hoặc nam quan hệ tình dục đồng giới. Trên thực tế, bất kỳ ai có hành vi tình dục không an toàn hoặc tiếp xúc với máu chứa virus đều có thể nhiễm HIV, bất kể giới tính, nghề nghiệp hay xu hướng tình dục.

Chính định kiến này khiến nhiều người khác lơ là trong phòng ngừa, cho rằng mình "không thuộc nhóm nguy cơ". Kết quả là họ không sử dụng biện pháp bảo vệ, không đi xét nghiệm định kỳ và có thể phát hiện bệnh khi đã muộn. Điều đó không chỉ ảnh hưởng sức khỏe cá nhân mà còn làm gia tăng lây lan trong cộng đồng.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các hành vi và điều kiện làm tăng nguy cơ nhiễm HIV bao gồm:

• Quan hệ tình dục qua đường âm đạo hoặc hậu môn mà không sử dụng biện pháp bảo vệ

• Người mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục như giang mai, lậu, chlamydia hay herpes cũng dễ bị lây HIV hơn do tổn thương niêm mạc tạo điều kiện cho virus xâm nhập.

• Dùng chung kim tiêm, bơm tiêm hoặc dung dịch khi tiêm chích
• Nhận truyền máu, ghép mô hoặc tiêm trong điều kiện không đảm bảo an toàn
• Thực hiện các thủ thuật cắt rạch, xăm, xỏ khuyên bằng dụng cụ không vô trùng
• Tai nạn bị kim tiêm đâm phải trong lúc làm việc ở nhân viên y tế
  

• Quan hệ tình dục khi say rượu hoặc sử dụng chất kích thích cũng làm gia tăng nguy cơ, bởi khi đó con người thường mất kiểm soát và dễ có hành vi tình dục rủi ro

• Về mặt sinh học, phụ nữ cũng có nguy cơ cao hơn trong quan hệ tình dục khác giới do niêm mạc âm đạo tiếp xúc trực tiếp với tinh dịch, khiến khả năng phơi nhiễm virus lớn hơn.

Phòng ngừa HIV đòi hỏi mọi người đều cần ý thức bảo vệ bản thân, không phân biệt "nhóm nguy cơ". Xét nghiệm định kỳ, quan hệ tình dục an toàn và không dùng chung kim tiêm là những biện pháp hiệu quả. Chỉ khi thoát khỏi định kiến, xã hội mới có thể giảm thiểu lây nhiễm và hỗ trợ tốt hơn cho người bệnh.

BS Nguyễn Đức Minh