Cung cấp các dịch vụ chăm sóc SKSS/KHHGĐ tại Rwanda: Phụ nữ ngày càng an toàn hơn khi làm mẹ

Niềm vui của các bà mẹ Rwanda khi đưa con đi tiêm chủng. Ảnh: UNICEF.2011

Ám ảnh quá khứ

TạiRwanda, tỷ số tử vong bà mẹ đã giảm đi 77% và tỷ suất chết trẻ em dưới 5 tuổi cũng giảm đi tới 70% trong giai đoạn 2000- 2013. Rwanda nổi lên như một điển hình về bài học thành công của MDGs 2015 cũng như của nhân loại trong nỗ lực giành lại sự sống cho các bà mẹ và trẻ em. Ít ai có thể nghĩ rằng, hai thập kỷ trước đó, đất nước này còn chìm trong bóng đêm của xung đột sắc tộc và nạn diệt chủng.

Lịch sử của Rwanda là lịch sử của các cuộc xung đột phe phái, sắc tộc mà đỉnh điểm là nạn diệt chủng bắt đầu vào tháng 4 năm 1994. Di sản của cuộc thanh trừng đó đã làm cả thế giới bàng hoàng và xếp nó vào hàng những nạn diệt chủng kinh hoàng nhất lịch sử loài người. Chỉ trong vòng hơn 3 tháng  mà có đến 1 triệu người bị giết, tức 1/7 dân số Rwanda khi đó “biến mất”; gần 100 ngàn trẻ mồ côi, hàng ngàn phụ nữ bị lạm dụng tình dục. Hậu quả của nạn diệt chủng còn đeo đuổi nhiều phụ nữ Rwanda với cái chết chậm chạp, đau đớn bởi căn bệnh AIDS sau đó. Năm 2001, ước tính có khoảng 264 ngàn trẻ em Rwanda bị mất mẹ hoặc bố vì bệnh AIDS. Cứ 5 đứa trẻ sinh ra khi đó thì có 1 bé bị tử vong, cứ 100.000 trẻ sinh ra thì có tới gần 1.300 bà mẹ tử vong.

Cơ sở hạ tầng trong đó có hệ thống y tế, giáo dục không những nghèo nàn, lạc hậu mà còn bị tàn phá nghiêm trọng. Nền kinh tế bị khánh kiệt.  Hơn 60% dân số sống dưới mức đói nghèo. Bóng đen của bệnh dịch, đói nghèo, thất học bao phủ toàn Rwanda- vùng đất của ngàn ngọn đồi. Rwanda được coi là nước nghèo nhất thế giới và bất cứ tổ chức quốc tế nào cũng phải lên tiếng kêu gọi cộng đồng quốc tế, tình nguyện viên chung tay cứu giúp đất nước bất hạnh này.

Cải thiện sức khỏe bà mẹ, trẻ em- Ưu tiên hàng đầu

Sau khi Chính phủ mới được thiết lập cùng với sự cứu trợ khẩn cấp của Liên Hợp Quốc, Rwanda bắt tay vào phục hồi đất nước từ đống tro tàn đổ nát. Chăm sóc SKSS/KHHGĐ, cải thiện sức khỏe bà mẹ, trẻ em là một trong những ưu tiên hàng đầu của Rwanda sau nạn diệt chủng.

Với sự hỗ trợ quốc tế, các chương trình xây dựng nhân lực và cơ sở hạ tầng y tế, tăng cường sự cam kết và sự tham gia tích cực của cộng đồng, chương trình bảo hiểm y tế bắt buộc, bảo hiểm y tế cho người nghèo,đẩy mạnh chương trình KHHGĐ, cải thiện hệ thống thu thập dữ liệu báo cáo…đã được Chính phủ Rwanda rốt ráo đầu tư xây dựng.

Một trong những yếu tố liên quan mật thiết đến mức chết của bà mẹ, trẻ em là giảm tình trạng có thai ngoài ý muốn thông qua chương trình KHHGĐ và cải thiện chất lượng dịch vụ y tế ban đầu tại tuyến cơ sở. Một chương trình tuyên truyền, vận động và cung cấp các phương tiện tránh thai đã được phát động. Các tình nguyện viên (cả nam và nữ) được lựa chọn tại cộng đồng để chịu trách nhiệm về việc lồng ghép chương trình KHHGĐ và chăm sóc trẻ em. Tình nguyện viên nữ được giao nhiệm vụ theo dõi, chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh với các chương trình tiêm chủng như sốt rét, tiêu chảy, viêm phổi. Việc sử dụng các biện pháp KHHGĐ để tránh mang thai ngoài ý muốn đã được đa số người dân chấp nhận; Tỷ lệ sử dụng các biện pháp tránh thai hiện đại đã tăng lên nhanh chóng từ 4% lên 45% chỉ trong vòng 10 năm. Các loại phương tiện tránh thai như bao cao su, vòng, thuốc tiêm, viên uống tránh thai được cung cấp tới cộng đồng kết hợp với chương trình bảo hiểm y tế. Các nhân viên y tế và tình nguyện viên cơ sở đã tạo được một vòng tròn hiệu quả  trong việc chăm sóc SKSS/KHHGĐ qua việc vận động người dân sử dụng các biện pháp tránh thai và tham gia bảo hiểm, sinh đẻ tại cơ sở y tế. Chính nhờ việc gia tăng tỷ lệ sử dụng các biện pháp tránh thai đã làm giảm số trường hợp mang thai ngoài ý muốn, giãn cách các lần sinh, số sinh và làm giảm nguy cơ rủi ro về tính mạng, sức khỏe của bà mẹ trong quá trình mang thai và sinh nở. Nếu như năm 1992, mỗi bà mẹ Rwanda có 6,2 con thì đến năm 2013 chỉ còn 4,0 con. Có thể thấy chương trình DS- KHHGĐ ở Rwanda đã được đón nhận và gặt hái được thành công bước đầu.

Tăng cường đào tạo cô đỡ tại cộng đồng

Đội ngũ cô đỡ tại các cộng đồng cũng được xây dựng, đào tạo. Nếu như trước năm 1997, chưa có cô đỡ nào được đào tạo thì nay đã có hơn 1.000 người. Số bác sỹ tính trên đầu dân cũng được tăng lên là 1 bác sỹ/16 ngàn dân và 1 y tá/1,3 ngàn dân (năm 2012).

Rwanda đã thiết lập chuẩn mới về dịch vụ chăm sóc y tế. Năm 2010, tỷ lệ những trường hợp sinh tại nhà được cô đỡ hỗ trợ là 69% tương đương với tỷ lệ các ca sinh tại cơ sở y tế. Theo báo cáo của các cơ quan Liên Hợp Quốc tại Rwanda, tỷ suất tử vong trẻ dưới 1 tuổi đã giảm từ 107 (tính trên 1.000 trẻ đẻ sống) năm 2000 xuống còn 50 vào năm 2010. Mục tiêu năm 2015 là 28 trẻ. Tỷ suất chết của trẻ dưới 5 tuổi từ 196 trẻ (tính trên 1.000 trẻ đẻ sống) năm 2000 xuống còn 103 trẻ (năm 2008) và mục tiêu năm 2015 là 47 trẻ. Tỷ số tử vong bà mẹ cũng giảm từ 1.071 bà mẹ (tính trên 100 ngàn trẻ đẻ sống) năm 2000 xuống còn 383 bà mẹ (năm 2010) và mục tiêu năm 2015 là 268 bà mẹ.

Có thể nói, tất cả báo cáo của các cơ quan Liên Hợp Quốc, các tổ chức quốc tế đều đánh giá rất cao Chính phủ Rwanda trong nỗ lực cải thiện chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ em và đã cứu sống được hàng trăm ngàn trẻ nhờ mức chết giảm. Jose Manuel Roche, Trưởng nhóm nghiên cứu của Tổ chức Cứu trợ Trẻ em (Anh) đã nhận định: “Rwanda là một trong sáu quốc gia ở châu Phi đã thành công trong mục tiêu y tế. Họ thực hiện một số biện pháp can thiệp thực sự hiệu quả, như tăng tỷ lệ bà mẹ và trẻ  em được tiêm vaacine, xây dựng đội ngũ nhân viên y tế và một chương trình bảo hiểm y tế bắt buộc. Họ cũng đã cải thiện việc trao quyền cho phụ nữ, chú trọng đầu tư cho giáo dục, dinh dưỡng, nước sạch và vệ sinh môi trường”.

Kinh Quốc/Báo Gia đình & Xã hội