Ngõ Huế

Những con ngõ nhỏ ở Huế đã đi vào thi ca, nhạc họa. Ảnh: PV

Những ngõ nhỏ sâu hun hút như nỗi nhớ, như để đủ thời gian cho con người chiêm nghiệm cùng cây trái quanh đây, như để giăng mắc những cảm thức mơ hồ chằng chịt qua những nẻo đường đời, như để ai đó còn ngóng chờ ai mỗi bước chân đi về một ngày nào xa xưa, như để còn ngân nga trong câu hát của Trịnh Công Sơn: "Thương ai về ngõ tối..." vọng vang âm thầm trong lối nhỏ...

Nếu nói về những ngõ xanh im vắng, có lẽ Huế có nhiều nhất những hun hút xanh chan hòa đem lại cho con người cảm giác thư thái ấy. Sống ở Huế thật lâu, tôi mơ hồ những ngõ nhỏ xứ Huế như một sợi dây nối tâm hồn Huế ra với cao rộng cuộc đời. Sợi dây ấy đan bằng lá cây và sương khói, bện vào đó những âm vang bình dị từ những khu vườn và cả ánh sáng khiêm nhường của những thời khắc cảnh sắc không gian Huế, tất cả được đan bằng bàn tay của một tâm thức đầy mẫn cảm vừa lặng lẽ rêu phong vừa sôi động như ngọn gió qua rừng tre trúc.

Ngõ Huế, gần như là một tiếng gọi, thật gần mà lại mơ hồ xa vắng. Ngõ Huế, đó chính là cái cửa ngõ ngay trước ngôi nhà ấm áp khói lam chiều, là những ngõ quê thơm mùi đất, những ngõ vườn xao động hoa lá điệu đàng, những ngõ phố sống động đêm khuya và cả những ngõ chùa nắng vàng như màu thiền xứ sở...

Người Huế hay nói "Trong nhà ngoài ngõ", thì cũng đã là xem cửa ngõ là lối dẫn vào nhà, như  lời ngỏ của một cuốn sách, lời thưa của một câu chuyện. Tùy theo quan niệm mà có những cách nhìn khác nhau về cửa ngõ.

Xem ra, cửa ngõ cũng cho thấy cái thâm trầm của đất Cố đô. Người Huế thường cho rằng trong ngôi nhà ba gian hai chái của mình, gian giữa bao giờ cũng thờ thần chủ, gian bên phải phía trên thờ hoàng thổ (đất đai, nương vườn), gian bên trái phía dưới là nơi dành cho Táo quân, đàn bà con gái lo việc bếp núc. Vì vậy mở cửa ngõ vào nhà phải tránh mở thẳng hướng vào gian giữa, nếu vì cuộc đất buộc mở ngõ thẳng thì phải có bình phong chắn lại, sau đó làm lối rẽ lên phía gian trên, tối kỵ mở xuống gian dưới nơi bếp núc. Cũng bởi người Huế cho rằng cửa mở phía trên là trọng khách, cửa dưới bất quá là để cho gia súc (trâu bò) vào ra. Còn mở thẳng gian giữa theo kiểu "đường ngay ngõ thẳng" chỉ có vua chúa, bậc danh gia vọng tộc mới làm... Đa số cổng của hàng trăm phủ đệ ở Huế đều như vậy, mở cổng ngõ thẳng vào cửa chính có bình phong che chắn. Ngoài ngõ có chiếc cổng mái che để khách lỡ đường trú mưa, trú nắng...

Cái cách mở cửa ngõ của Huế nhắc nhủ rằng phàm làm người thì đi ra phải ăn ở có phải có trái, có trước có sau, có âm có dương, bước đi ra làm ăn với đời, công thành danh toại thì đừng quên chòm xóm nơi cái cuộc đất đã cho ta cái cửa cái nhà; đừng học thiên hạ cái câu "gần nhà xa cửa ngõ" mà kín cổng cao tường cho riêng mình...

"Chiều chiều ra đứng ngõ sau, nhớ về quê mạ...". Xưa, con gái Huế đi lấy chồng thường nương nhờ ngõ sau chốn quê cho vơi đi cái tủi phận làm dâu, nước mắt rơi thầm với cây cau, bụi chuối, rơi xuống đất đai ẩm mục. Cái ngõ quê từ đó hun hút vui buồn. Ở Huế, trong làng có phe (giáp), trong phe có xóm, trong xóm có ngõ. Thường ngõ xóm trồng tre trúc, có những hàng cau xanh mướt, ngõ nhà trồng chè tàu, dâm bụt. Màu xanh này nối với màu xanh kia thành làng xanh tít tắp. Đầu ngõ nhà nối xóm hay ngõ xóm nối đường làng bao giờ cũng là một ngã ba đủ rộng để con nít trong xóm tụ tập chơi đùa, là nơi người lớn gặp nhau trao nhau miếng trầu, câu chuyện...