Thách thức lớn khi thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng được 'ngụy trang'

Chiều 1/12, Hội thảo "Cung cấp thông tin về tăng cường thực thi Nghị quyết của Quốc hội về quy định cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng" do Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tổ chức đã diễn ra tại Hà Nội 

Phát biểu tại hội thảo, ông Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí cho biết, thuốc lá một trong những nguyên nhân chính gây ra các bệnh không lây nhiễm, cướp đi hàng triệu sinh mạng mỗi năm trên toàn cầu. Các hợp chất độc hại trong thuốc lá như nicotine, hắc ín và hàng trăm chất gây ung thư đã được chứng minh là tác nhân trực tiếp dẫn đến ung thư, bệnh tim mạch, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và nhiều hệ lụy sức khỏe khác.

Đáng lo ngại hơn, bên cạnh thuốc lá truyền thống, các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng dù được quảng cáo là "ít hại hơn" song thực tế các sản phẩm này có chứa nhiều hóa chất độc hại và có khả năng gây nghiện mạnh. Nhiều nghiên cứu cho thấy, việc sử dụng các sản phẩm này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến não bộ và hệ thần kinh, đặc biệt ở lứa tuổi thanh thiếu niên, khi não chưa phát triển hoàn thiện.

BS. Nguyễn Trung Nguyên - Trung tâm Chống độc Bệnh viện Bạch Mai đã chỉ ra nguy cơ của thuốc lá là một trong những mối đe dọa nhất với sức khỏe con người. Các nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng thuốc lá gây ra 28 nhóm bệnh lý khác nhau: tim mạch, hô hấp, đái đường, sinh sản, ung thư (điển hình là K phổi, 96,8% người K phổi hút thuốc lá), các bệnh tim mạch (đặc biệt bệnh tim, mạch vành, mạch não); các bệnh hô hấp (đặc biệt là viêm đường hô hấp và bệnh phổi tắc ngẽn mãn tính. Mỗi năm thế giới có khoảng 8 triệu người chết do thuốc lá (7 triệu do hút thuốc và 1,3 triệu hút thụ động). Tại Việt Nam, mỗi năm khoảng 70 nghìn người chết vì các bệnh do thuốc lá.

Với thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, BS Nguyên cho rằng thành phần hóa chất, ma túy của thuốc lá điện tử phức tạp hơn rất nhiều so với thuốc lá truyền thống.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cũng đã liên tục cảnh báo về việc tất cả các sản phẩm thuốc lá đều có hại, và thuốc lá nung nóng và thuốc lá điện tử không phải là giải pháp thay thế an toàn hơn cho thuốc lá điếu truyền thống. Các sản phẩm này cũng được thiết kế với kiểu dáng hiện đại, bắt mắt, mùi vị hấp dẫn, và được quảng bá như các sản phẩm công nghệ làm tăng tính hấp dẫn và nhắm thẳng vào giới trẻ, trở thành mối đe dọa trực tiếp đối với sức khỏe của thanh thiếu niên.

Tại Việt Nam, tình trạng sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng cũng đang gia tăng đáng báo động. Theo báo cáo của Bộ Y tế, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh ở nhóm tuổi 13-17 tăng từ 2,6% năm 2019 lên 8,2% năm 2023. Ở nhóm 13-15 tuổi, tỷ lệ đã tăng hơn gấp đôi từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023. Những con số này là lời cảnh báo rõ ràng về mức độ nguy hại và tốc độ lan rộng của sản phẩm này trong thanh thiếu niên.

Trước thực trạng đó, ngày 30 tháng 11 năm 2024, tại Kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XV, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 173/2024/QH15, trong đó có quy định: "Quốc hội thống nhất cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, các loại khí, chất gây nghiện, gây tác hại cho sức khỏe con người từ năm 2025, bảo đảm sức khỏe cộng đồng, trật tự, an toàn xã hội…". Đây là quyết sách mạnh mẽ, kịp thời và hết sức cần thiết nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam - TS Angela Pratt chia sẻ, kể từ khi Quốc hội bỏ phiếu thông qua lệnh cấm cách đây một năm, Việt Nam đã được cộng đồng quốc tế ghi nhận về vai trò tiên phong trong việc cấm các sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Đây là quyết định có ý nghĩa rất lớn đối với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là trong việc bảo vệ sức khỏe và tương lai của thế hệ trẻ.

Tuy nhiên, để Nghị quyết của Quốc hội đi vào cuộc sống và được thực thi hiệu quả, ông Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí nhấn mạnh rằng vai trò của báo chí, truyền thông có ý nghĩa vô cùng quan trọng. "Chúng ta đang đứng trước một thách thức lớn khi thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng được "ngụy trang" dưới nhiều hình thức công nghệ mới, bắt mắt, mùi vị hấp dẫn, lan truyền qua mạng xã hội với nhiều thông tin sai lệch như "ít hại hơn", "sản phẩm công nghệ", "xu hướng dành cho giới trẻ". Trong bối cảnh đó, báo chí cần tiếp tục phát huy vai trò xung kích, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và xây dựng môi trường sống lành mạnh, an toàn cho thanh thiếu niên", ông Đặng Khắc Lợi nói.

Tại hội thảo, các đại biểu đã đưa ra nhiều khuyến nghị để ngăn chặn tác hại của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.

Ông Vũ Trung Hiếu – đại diện Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) kiến nghị: Nghị quyết số 173/2024/QH15 của Quốc hội về hoạt động chất vấn tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV quy định cấm toàn diện sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng được thông qua ngày 30/11/2024 và có hiệu lực từ ngày 01/01/2025. Tuy nhiên, cần thể chế các quy định tại Nghị quyết này vào trong Luật Phòng chống tác hại thuốc lá. Đồng thời, hiện nay chưa có định nghĩa thế nào là "thuốc lá điện tử", "thuốc lá nung nóng" để có cơ sở cho cơ quan chức năng xử lý hành vi vi phạm. "Cần bổ sung định nghĩa "thuốc lá điện tử", "thuốc lá nung nóng" để thống nhất, đồng bộ với quy định tại Nghị quyết số 173/2024/QH15 của Quốc hội".

Đại diện Vụ Pháp chế cũng đề xuất bổ sung một số quy định cấm: "Nếu Luật Đầu tư đã quy định cấm đầu tư kinh doanh thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng thì Luật này bổ sung thêm một số hành vi cấm: tàng trữ, vận chuyển, chứa chấp, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng; Quy định "đại lý bán lẻ, điểm bán lẻ thuốc lá không được trưng bày các sản phẩm thuốc lá".

Để đảm bảo lệnh cấm của Quốc hội tiếp tục được thực thi hiệu quả, WHO khuyến nghị đưa kinh doanh các sản phẩm thuốc lá mới bao gồm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng vào danh mục ngành nghề cấm đầu tư kinh doanh trong luật Đầu tư sửa đổi; không chấp nhận bất kỳ ngoại lệ nào bao gồm việc cho phép sản xuất các sản phẩm thuốc lá mới để xuất khẩu.