Thay đổi, đa dạng hóa hình thức truyền thông đẩy mạnh hiệu quả công tác dân số trong tình hình mới

Nghị quyết quan trọng về công tác dân số trong tình hình mới

Trong thời gian qua, công tác DS-KHHGĐ luôn nhận được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước đặc biệt quan tâm. Sau khi Nghị quyết số 04-NQ/HNTW của Hội nghị 4, BCH Trung ương khóa 7, tháng 1/1993 về chính sách DS-KHHGĐ được ban hành, chiến lược dân số của nước ta tập trung vào việc giải quyết vấn đề mức sinh. Theo đó, nước ta đã khống chế thành công tốc độ gia tăng dân số, đạt mức sinh thay thế (2,1 con/phụ nữ) và duy trì trong suốt hơn 10 năm qua.

Tuy nhiên, giai đoạn hiện nay công tác dân số có nhiều vấn đề bất cập: Chất lượng dân số, cơ cấu dân số, sự phân bố dân số giữa các vùng miền, giữa đồng bào dân tộc thiểu số miền núi, vùng sâu vùng xa, đối với đô thị và các khu vực khác... Điều này đòi hỏi Đảng và Nhà nước cần phải chuyển hướng về chính sách. Nghị quyết 21-NQ/TW 2017 về công tác dân số ra đời nhằm đáp ứng yêu cầu chuyển quá trình từ DS - KHHGĐ sang dân số phát triển. Hiện nay, tuổi thọ bình quân của nam ở nước ta là 72,1 tuổi; nữ là 82,3 tuổi; bình quân tuổi thọ là 76,6. Mức tuổi thọ này cao hơn so với thế giới, nhưng chất lượng dân số già của Việt Nam có vấn đề.

Thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam cho thấy, mỗi người già ở Việt Nam đang phải mang trong mình 3 loại bệnh. Tuổi thọ bình quân của người dân tăng, nhưng số năm sống khỏe mạnh thấp.

Nghị quyết 21-NQ/TW giúp chuyển dịch cơ cấu dân số chính là để đáp ứng yêu cầu mới về phát triển dân số của đất nước, đáp ứng quá trình CNH-HĐH và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Mục tiêu của Nghị quyết tập trung vào các vấn đề trọng tâm như: Duy trì vững chắc mức sinh thay thế; đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên; tận dụng hiệu quả cơ cấu dân số vàng thích ứng với già hóa dân số; phân bố dân số hợp lý và nâng cao chất lượng dân số.

Nhận thức, truyền thông đúng chuyển đổi hành vi

Thực tiễn triển khai thời gian qua, các chuyên gia đã chỉ ra, một số cấp ủy, chính quyền chưa nhận thức đúng và đầy đủ về tính chất lâu dài, khó khăn, phức tạp, tầm quan trọng và ý nghĩa của công tác dân số; lãnh đạo, chỉ đạo chưa quyết liệt, chưa hiệu quả. Trong nhận thức và hành động của đội ngũ cán bộ làm công tác dân số vẫn còn nặng về kế hoạch hóa gia đình, chưa chú trọng các mặt cơ cấu, phân bố, chất lượng dân số và tác động qua lại với phát triển. Mặt khác, công tác truyền thông, giáo dục về dân số ở một số khu vực, nhóm đối tượng hiệu quả chưa cao, vai trò nhà trường còn hạn chế. Nội dung truyền thông, cung cấp dịch vụ chưa toàn diện, nhiều nơi truyền thông vẫn đặt nặng KHHGĐ…

Theo bà Nguyễn Thị Ngọc Lan – Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình (Bộ Y tế), để Nghị quyết 21 phát huy hiệu quả một cách tốt nhất góp phần nâng cao chất lượng dân số, một giải pháp cần được triển khai đồng bộ tại các địa phương là đẩy mạnh truyền thông chuyển đổi hành vi về Dân số và Phát triển. Đồng thời cần thay đổi, đa dạng hóa hình thức truyền thông.

Nội dung truyền thông cần tập trung vào các trọng tâm như: Tiếp tục thực hiện cuộc vận động "Mỗi cặp vợ chồng nên có 2 con", bảo đảm quyền và trách nhiệm trong việc sinh và nuôi dạy con tốt. Tập trung vận động sinh ít con hơn ở vùng có mức sinh cao, duy trì kết quả ở những nơi đã đạt mức sinh thay thế, sinh đủ 2 con ở những nơi có mức sinh thấp. Nâng cao nhận thức, thực hiện nghiêm các quy định của pháp luật về cấm tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống.

Cùng với đó nâng cao nhận thức, thực hành về bình đẳng giới; đẩy mạnh truyền thông giáo dục chuyển đổi hành vi nhằm giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh. Tạo chuyển biến rõ nét ở những vùng có tỷ số giới tính khi sinh cao; đổi mới toàn diện, nội dung, chương trình, phương pháp giáo dục dân số, sức khỏe sinh sản trong và ngoài nhà trường. Hình thành kiến thức và kỹ năng về dân số, sức khỏe sinh sản đúng đắn, có hệ thống ở thế hệ trẻ….

Để các thông điệp truyền thông có hiệu quả, cần chú trọng công tác tập huấn cho cán bộ dân số. Đưa nội dung Dân số và Phát triển vào chương trình đào tạo, tập huấn, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh cải cách hành chính, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, cung cấp dịch vụ, tạo thuận lợi cho người dân…

Các loại hình truyền thông dân số đổi mới đa dạng như: Truyền thông trực tiếp; truyền thông gián tiếp và truyền thông qua mạng lưới điện tử. Hoặc có thể áp dụng các hình thức truyền thông mang tính văn hóa, văn nghệ, các loại hình sân khấu để làm thay đổi các tập tục lạc hậu như kết hôn sớm, kết hôn cận huyết thống. Đồng thời, kết hợp truyền thông qua mạng xã hội, các hội nhóm, dòng họ để tạo áp lực giúp đối tượng nhận ra lợi ích của việc tầm soát này, từ đó thay đổi hành vi, góp phần nâng cao chất lượng giống nòi.

Theo GS.TS Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện Dân số và các vấn đề xã hội, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, để thực hiện thành công Nghị quyết số 21-NQ/TW cần:

Thứ nhất, sớm cụ thể hóa quan điểm, mục tiêu, giải pháp của nghị quyết thành các văn bản Luật pháp và chính sách của Nhà nước. Việc sớm cụ thể hóa quan điểm, mục tiêu, giải pháp của Nghị quyết thành các văn bản Luật pháp và chính sách của Đảng, chính quyền các cấp là một kinh nghiệm quý, một điều kiện tiên quyết để Nghị quyết được triển khai, đi vào cuộc sống.

Thứ hai, huy động lực lượng của toàn xã hội tham gia công tác dân số đồng thời phải có bộ máy chuyên trách đủ mạnh.

Mô hình tổ chức bộ máy "kiêm nhiệm" mang lại ít kết quả. Cần có bộ máy chuyên trách đủ mạnh xét theo vị trí, chức năng, tính chuyên nghiệp, chuyên trách, chuyên nhiệm, đủ nhân sự và "bao phủ" đến tận cấp quận/huyện, Ban DS-KHHGĐ đến tận cấp xã/phường. Đồng thời, để huy động lực lượng toàn xã hội tham gia công tác DS-KHHGĐ; tổ chức bộ máy các cấp có bộ phận kiêm nhiệm, bao gồm đại diện của các ngành, các đoàn thể và tổ chức xã hội; bố trí cộng tác viên đến tận thôn, xóm, bản, làng là bài học sâu sắc từ lịch sử hơn 50 năm Chương trình DS-KHHGĐ.

Hiện nay, tổ chức bộ máy quản lý DS-KHHGĐ là bộ máy chuyên trách. Điều này cũng nảy sinh những thách thức mới. Một là, việc điều phối các hoạt động của công tác dân số khó khăn hơn do tổ chức bộ máy không còn bộ phận "kiêm nhiệm" và cũng không còn cùng cấp với các cơ quan, ban ngành và các đoàn thể, tổ chức xã hội. Hai là, không thể tham mưu trực tiếp cho các cấp Đảng, Chính quyền về công tác dân số, vì cơ quan DS-KHHGĐ chỉ là một đơn vị trong nhiều đơn vị của cơ quan Y tế cùng cấp, việc tham mưu cho cấp ủy Đảng, chính quyền mang tính gián tiếp, qua nhiều trung gian nên khó và chậm hơn.

Thứ ba, đảm bảo đủ kinh phí và tập trung kinh phí cho địa phương.

Đồng Tháp triển khai thông điệp 'mỗi cặp vợ chồng hãy nên sinh đủ 2 con', phấn đấu 'sinh đủ 2 con chất lượng cao'

GiadinhNet - Là tỉnh có thực trạng mức sinh thấp nhất cả nước (1,34 con), Đồng Tháp đã tích cực vận động, tuyên truyền thông điệp mỗi gia đình không chỉ "sinh đủ 2 con" mà còn phải phấn đấu sao cho "sinh đủ 2 con chất lượng cao" hay "sinh 2 con khỏe mạnh, có giáo dục và được đào tạo".