Trái đất vẫn còn cơ hội

Thế giới không thực hiện được "lời hứa"

10 năm trước, thế giới đã họp tại Pháp để thông qua Thỏa thuận Paris mang tính bước ngoặt - một cam kết toàn cầu được gần 300 quốc gia ký kết nhằm ngăn chặn biến đổi khí hậu thảm khốc. Trong số các mục tiêu được đặt ra có mục tiêu đầy tham vọng là đạt mức phát thải khí nhà kính toàn cầu đạt đỉnh vào năm 2025, sau đó giảm dần để cố gắng hạn chế mức tăng nhiệt độ xuống còn 1,5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Chỉ còn hai tháng nữa là kết thúc năm nay, và một tuần nữa là đến Hội nghị thượng đỉnh về khí hậu của Liên Hợp Quốc (COP30) tại Belém, các chính phủ rất có thể sẽ không đạt được mục tiêu đó.

"Hãy thừa nhận thất bại của chúng ta", Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres phát biểu trong một cuộc phỏng vấn với tờ Guardian và hãng tin Sumaúma của Amazon. Lời cảnh báo của ông được đưa ra sau khi phân tích các kế hoạch khí hậu của các quốc gia, mà theo ông là chưa đủ tham vọng để tránh vi phạm mục tiêu này, ít nhất là tạm thời. "Sự thật là chúng ta đã không thể tránh khỏi việc nhiệt độ tăng vượt quá 1,5 độ C trong vài năm tới". Ông Guterres cảnh báo rằng hậu quả là thế giới có thể phải đối mặt với "những hậu quả tàn khốc".

Mục tiêu 1,5°C là một thành phần quan trọng của Thỏa thuận chung Paris, đòi hỏi nỗ lực ngoại giao thận trọng để đảm bảo mục tiêu này được đưa vào thỏa thuận cuối cùng. Để duy trì mục tiêu, lượng khí thải cần đạt đỉnh vào cuối năm nay và giảm gần một nửa vào năm 2030 so với mức năm 2019.

Nhưng thực tế không hẳn như vậy. Năm ngoái là năm nóng nhất được ghi nhận, và là năm đầu tiên nhiệt độ trung bình toàn cầu vượt ngưỡng 1,5°C . Theo dữ liệu gần đây nhất, lượng khí thải nhà kính toàn cầu năm 2024 đã tăng 1,3% so với năm trước. Mặc dù chỉ một năm nhiệt độ trung bình toàn cầu đạt 1,5°C không có nghĩa là ngưỡng này đã bị phá vỡ hoàn toàn, nhưng nghiên cứu cho thấy điều đó có thể đồng nghĩa với việc nhiệt độ toàn cầu sẽ vượt quá 1,5°C trong 20 năm tới. Và tác động của sự nóng lên liên tục đang được cảm nhận trên toàn cầu.

Vẫn còn hy vọng

Một đánh giá mới lập luận rằng thế giới vẫn còn cơ hội để tránh khỏi những tàn phá tồi tệ nhất của sự cố khí hậu và quay trở lại mục tiêu 1.5°C, nếu các chính phủ thực hiện hành động phối hợp về khí thải nhà kính.

Báo cáo của tổ chức Climate Analytics cho biết các mục tiêu hiện tại của các chính phủ là chưa đầy đủ và cần phải được sửa đổi nhanh chóng. Báo cáo kêu gọi mở rộng quy mô nhanh chóng việc sử dụng năng lượng tái tạo và điện khí hóa các lĩnh vực trọng yếu bao gồm giao thông, sưởi ấm và công nghiệp.

Các nhà lãnh đạo thế giới đang nhóm họp tại Belém, một thành phố nhỏ gần cửa sông Amazon ở Brazil, vào thứ Năm và thứ Sáu (6 và 7/11) để thảo luận về khủng hoảng khí hậu trước khi hội nghị thượng đỉnh khí hậu của Liên Hợp Quốc COP30 bắt đầu vào thứ Hai (10/11).

Nhiệt độ toàn cầu đã vượt qua ngưỡng giới hạn 1.5°C so với mức tiền công nghiệp trong hai năm, mức giới hạn được đặt ra trong Thỏa thuận Paris năm 2015.

Một báo cáo của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (Unep) được công bố tuần này cho biết các kế hoạch hiện tại do các chính phủ quốc gia công bố sẽ dẫn đến sự nóng lên khoảng 2.3°C đến 2.5°C . Các nhà khoa học đã cảnh báo mức này sẽ dẫn đến sự gia tăng lớn của thời tiết cực đoan và thiệt hại tàn khốc cho một số hệ thống tự nhiên trọng yếu của thế giới.

Đỉnh điểm 1.7°C và công nghệ loại bỏ carbon

Nhóm nghiên cứu Climate Analytics cho biết lộ trình của họ có thể đảm bảo sự nóng lên đạt đỉnh ở mức 1.7°C trước năm 2050 . Họ nói rằng mức này có thể được kéo xuống 1.5°C vào cuối thế kỷ bằng cách loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch và sử dụng công nghệ loại bỏ carbon để hút carbon dioxide ra khỏi khí quyển.

Tuy nhiên, điều này sẽ không xóa bỏ được mối nguy hiểm của việc vượt quá ngưỡng 1.5°C. Các nhà khoa học ý thức được một số điểm tới hạn quan trọng – chẳng hạn như sự tan chảy của tảng băng Greenland, và khả năng rừng mưa Amazon chuyển từ một bể hấp thụ carbon thành một nguồn giải phóng carbon vào khí quyển – có thể được kích hoạt khi Trái Đất ấm lên thêm.

Vẫn chưa rõ những sự kiện này có thể xảy ra ở nhiệt độ nào và mỗi một phần nhỏ của độ nóng lên đều là một rủi ro. Theo một nghiên cứu gần đây, một điểm tới hạn quan trọng, sự tẩy trắng san hô trong các đại dương ấm lên có thể đã bị vượt qua .

Bill Hare, giám đốc điều hành của Climate Analytics, nói: "Việc vượt quá 1.5°C là một thất bại chính trị đáng tiếc và sẽ mang lại thiệt hại gia tăng cùng rủi ro về các điểm tới hạn mà lẽ ra có thể tránh được. Nhưng lộ trình này cho thấy chúng ta vẫn có khả năng kéo mức nóng lên trở lại dưới 1.5°C vào năm 2100 ."

"Chúng ta phải làm mọi thứ có thể để hạn chế thời gian chúng ta ở trên ngưỡng an toàn này nhằm giảm thiểu rủi ro thiệt hại khí hậu không thể đảo ngược, và sự tàn phá sẽ gây ra bởi việc vượt qua các điểm tới hạn."

Thất bại trong kế hoạch khí hậu quốc gia (NDCs)

Tại Cop30, tất cả các quốc gia dự kiến sẽ đưa ra các kế hoạch khí hậu quốc gia theo Thỏa thuận Paris 2015. Được gọi là đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDCs) , các kế hoạch này nhằm mục đích đặt ra các mục tiêu cắt giảm carbon và các biện pháp để đạt được chúng. Nhưng chưa đến một nửa số quốc gia đã nộp NDCs trước Cop30, và nhiều kế hoạch đã được đưa ra là không thỏa đáng .

Phân tích của Unep cho thấy NDCs hiện tại sẽ dẫn đến một thế giới nóng hơn khoảng 2.5°C so với mức tiền công nghiệp, và có thể tăng lên đến 2.8°C , một mức sẽ thiết lập những thay đổi tiềm ẩn không thể đảo ngược.

Theo Liên Hợp Quốc, NDCs hiện tại sẽ chỉ tương đương với mức cắt giảm carbon khoảng 10% vào năm 2035 .

Theo Climate Analytics, lượng khí thải toàn cầu cần phải giảm khoảng 1 phần 5 vào năm 2030 (so với mức năm 2019), và giảm 11% mỗi năm trong thập niên 2030 để hạn chế mức nóng lên ở 1.7°C. Khí Methane cần phải được cắt giảm 30% vào năm 2035.

Neil Grant, một chuyên gia cấp cao tại Climate Analytics, cho biết: "5 năm qua đã khiến chúng ta mất đi thời gian quý báu trong thập kỷ quan trọng của hành động khí hậu. Tuy nhiên, chúng ta cũng đã chứng kiến một cuộc cách mạng về năng lượng tái tạo và pin , lập kỷ lục trên toàn cầu. Nắm bắt động lực này có thể giúp thúc đẩy tương lai năng lượng sạch của chúng ta và bù đắp thời gian đã mất."

Nguồn: The Guardian