Tượng táng: Hình thức mai táng đặc biệt ở Việt Nam

Năm 1983, đoàn cán bộ của Viện Khảo cổ về khảo sát tại chùa Đậu (Thường Tín, Hà Nội) và phát hiện trên tượng thiền sư Vũ Khắc Minh có xương sọ ở bên trong qua vết nứt ở trán và mặt của pho tượng. Sau đó, tượng được đưa chụp X quang và khẳng định được đây là thi hài của Thiền sư sau khi viên tịch đã để lại toàn thân Xá Lợi. Bên cạnh là “tượng táng” của Thiền sư Vũ Khắc Trường.

Sức mạnh của Thiền

 

Tượng Thiền sư Vũ Khắc Minh trước tu bổ

 

Theo bia Dương Hòa thứ 5 (1639) đặt tại đây, chùa Đậu được xây dựng từ triều Lý (thế kỷ XI – XIII). Nhưng do tu sửa nhiều lần, nay chùa chỉ còn dấu ấn của triều Trần, triều Lê, triều Mạc và Nguyễn. Trong chùa còn lưu giữ nhiều cổ vật có giá trị như 6 bia đá, 2 chuông đồng, 2 bài thơ nôm viết trên gỗ, cuốn sách đồng… Đặc biệt có 2 pho tượng, trước đây đặt trong hai am nhỏ, mà tương truyền là của 2 thiền sư Vũ Khắc Minh và Vũ Khắc Trường (từng là trụ trì chùa Đậu vào thế kỉ 17).

Huyền thuyết về tượng Thiền sư Vũ Khắc Minh, mà dân làng quen gọi Cụ sư rau, bởi thường ăn rau trừ bữa, kể rằng: Trước khi viên tịch, Thiền sư vào ngồi trong am, bảo đệ tử mang theo một chum nước, hai lọ bịt kín. Thầy dặn các đệ tử, sau một trăm ngày nếu không còn tiếng mõ thì mở cửa ra, nếu có mùi hôi thối thì chôn thầy đi.

Đúng một trăm ngày sau, không còn tiếng mõ, các đệ tử mở cửa am, thấy thầy đã viên tịch trong tư thế ngồi thiền. Đệ tử cùng phật tử trong vùng nhớ lời thầy dặn, dùng sơn trong hai lọ và sơn thếp nhục thân của thầy để có pho tượng táng như ngày nay.

Các hòa thượng ở chùa đã cho biết về sức mạnh của thiền. Một người bình thường khi viên tịch không thể giữ được tư thế ngồi như các vị Thiền sư. Pho “tượng táng” của Thiền sư Vũ Khắc Minh, đang ngồi thiền ở tư thế kiết già, hai tay kết ấn tam muội, người hơi cúi về phía trước và cổ hơi gù.

Thời gian tàn phá

Các pho “tượng táng” sau hơn ba trăm năm, trong môi trường ẩm cao, lớp sơn ngoài bị bong rộp và nứt nẻ. Hơi nước trong không khí ngấm vào bên trong tượng qua khe nứt, cùng với côn trùng đã làm tượng bị mủn bở, hư hỏng. Tượng Thiền sư Vũ Khắc Minh, hai hốc mắt sắp bị sập vào, nứt bao quanh hai đầu gối.

 

Tượng Vũ Khắc Trường trước tu bổ.

Sau đó được các cụ trong làng dùng nhựa trám vá lại. Tượng Thiền sư Vũ Khắc Trường, vỡ toàn bộ phần chân để lộ cả xương đùi và xương chày. Trên ngực có lỗ thủng, nhiều côn trùng vào ẩn nấp. Đặc biệt, cột trụ bằng gỗ dùng khi phục hồi tượng năm 1893 đã bị mối mục, tượng có nguy cơ bị sập.

Theo người dân trong vùng kể lại, do trận lụt năm 1893, am của thiền sư bị ngập sâu, bị ngâm lâu ngày trong nước nên tượng bị vỡ. Bà con phật tử thôn Gia Phúc cùng với nhà chùa đã gom xương rồi dùng đất sét, giấy bản giả mịn để phục dựng lại và phủ bên ngoài một lớp sơn màu trắng sữa, vì vậy tượng của thiền sư không còn nguyên dạng ban đầu.

Theo các tài liệu được biết, ngoài các “tượng táng” các Thiền sư ở Việt Nam thì ở Trung Quốc có tượng sơn ta bó lụa của Lục Tổ Huệ Năng, chân thân còn nguyên vẹn, để tại Hoa Nam Tự, nằm phía tây tỉnh Quảng Đông. PGS.TS Nguyễn Lân Cường còn giả thiết, nét văn hóa độc đáo này có thể Việt Nam hấp thụ được từ Trung Hoa?
 

Theo Nguyễn Mạnh Hà