Cụ ông 82 tuổi dành cả đời người “giữ hồn” Trung thu bằng đèn kéo quân
GiadinhNet – Làng Cao Viên, Thanh Oai, Hà Nội – nơi ông Nguyễn Văn Quyền sinh ra được biết đến có nghề làm đèn kéo quân là món đồ chơi dân gian mỗi dịp Trung thu. Thế nhưng, hiện nay trong làng cũng chỉ có ông giữ nghề. Ở tuổi 82, ông đã dành cả đời người để “giữ hồn” Trung thu ấy.
82 tuổi vẫn miệt mài làm đèn kéo quân
Tết Trung thu là cái Tết lớn mà hầu hết trẻ em nào cũng háo hức đón chờ. Thời điểm này khi đi khắp các phố, đặc biệt là ở trên phố Hàng Mã (Hà Nội) sẽ thấy lung linh sắc màu với đủ các loại đồ chơi Trung thu. Bên cạnh những loại đồ chơi Trung thu hiện đại, còn có những đồ chơi Trung thu dân gian truyền thống. Một trong những loại đồ chơi "giữ hồn" của Trung thu là chiếc đèn kéo quân.
Dành cả đời người để lưu giữ nét truyền thống văn hóa, giữ "lửa" Trung thu, ông Nguyễn Văn Quyền vẫn miệt mài làm đèn kéo quân ở tuổi 82. Làng Cao Viên, Thanh Oai, Hà Nội – nơi ông Quyền sinh ra được biết đến có nghề làm đèn kéo quân. Thế nhưng, hiện nay trong làng cũng chỉ có ông Quyền giữ nghề.

Ông Quyền đang hướng dẫn mọi người làm đèn kéo quân. Ảnh TG
Những ngày cận Tết Trung Thu, căn nhà ông Quyền tràn ngập những chiếc đèn kéo quân đủ các kích cỡ như một "bảo tàng" thu nhỏ. Đôi tay thoăn thoắt cắt cắt, dán dán, ông Nguyễn Văn Quyền vừa làm vừa tranh thủ chia sẻ với chúng tôi về nguồn gốc của chiếc đèn kéo quân.
Theo lời ông Quyền, nguồn gốc đèn kéo quân bắt nguồn từ truyền thuyết về chàng trai nghèo khó tên Lục Thức mồ côi cha, ở với mẹ rất hiếu thảo. Lục Thức vừa đi học vừa đi làm xa để mẹ già cô quạnh ở nhà. Ông đã làm ra chiếc đèn kéo quân vì thương mẹ. Mỗi khi thắp sáng, chiếc đen hiện lên bóng hình quân lính chạy đi chạy lại, người mẹ nhìn vào sẽ vơi mỗi nhớ con. Trẻ con trong xóm thấy vậy kéo tới xem đèn, chơi cùng với bà và từ đó, căn nhà đầy ắp tiếng cười trẻ nhỏ.
Vào một hôm khi nhà vua đi qua thấy trong căn nhà tranh vách đất dột nát mà rộn tiếng cười liền hỏi thăm. Lúc đó biết là nhà của Lục Thức – một chàng trai hiếu thảo đã làm ra chiếc đèn để người mẹ già khuây khoả lúc thanh vắng. Nhà vua vào xem thấy đèn làm tinh xảo, nét mặt bà mẹ vui tươi, mãn nguyện bên đám trẻ. Vua cho rằng Lục Thức là người hiếm có, đức độ liền ban khen tấm lòng hiếu thảo. Vua lệnh truyền bá rộng rãi trong nhân dân từ nay trở đi, cứ đến Tết Trung thu, Nguyên đán, Nguyên tiêu, mọi nhà làm đèn kéo quân trước là để hoa đăng trưng bày, sau là để giáo dục tấm lòng hiếu thảo cho con cháu noi theo tấm gương của Lục Thức. Từ đó, mỗi khi đến Tết Trung thu, nhớ lại sự tích người con hiếu thảo Lục Thức, người dân lại làm ra những chiếc đèn màu rực rỡ với nhiều hình vẽ phong phú.
Câu chuyện về lòng hiếu thảo của Lục Thức được truyền cho tới nay qua chiếc đèn kéo quân mỗi mùa Trung thu. Đèn kéo quân có 2 loại là 4 cạnh và 6 cạnh. 4 cạnh tượng trưng tứ thân phụ mẫu, 6 cạnh nói về cảm xúc thương, ghét, giận, buồn, vui, hờn của con người.
Chiếc đèn kéo quân bên cạnh giáo dục về đạo làm con với bậc sinh thành còn gợi niềm tự hào về đất nước, quê hương qua các câu chuyện kể từ hình cắt phản chiếu trên tấm giấy mờ của đèn như: Sơn Tinh, Thủy Tinh, Con rồng cháu Tiên, Phù Đổng Thiên Vương… và các hình ảnh gắn liền với văn hóa lúa nước, hình ảnh con lợn âm dương, chú bé thổi sáo trên lưng… Ông Quyền bảo, cũng chính vì những giá trị ấy mà ông luôn muốn lưu giữ để thế hệ sau được tiếp cận với những đồ chơi dân gian giàu ý nghĩa.
Mong muốn lưu giữ giá trị văn hóa
Để làm ra một chiếc đèn kéo quân rất mất thời gian. Bình thường phải mất 8 tiếng mới có thể hoàn thành vì phải làm khá tỉ mỉ từ khâu lựa chọn vật liệu đến khi bắt tay làm. Tre dùng làm đèn phải chọn loại bánh tẻ rồi phơi khô, ngâm nước. Giấy là giấy nến, giấy dó để hình ảnh được rõ. Ở chính giữa bên trong đèn là trục thẳng đứng làm bằng một thanh tre, vót tròn, chốt bằng hai kim nhọn hai đầu. Xung quanh trục đèn là những vòng trụ giấy dán hình người, cảnh vật, con vật… sắp xếp, buộc thành nhiều tầng gọi là tầng đèn. Ðể chiếc đèn có nhiều hình phong phú, người ta lồng và cắt dán đến bốn, năm tầng.
"Với chiếc đèn kéo quân trang trí thì dễ nhưng khó là ở làm khung cho vững chắc, chuẩn. Chiếc đèn mà làm lệch tâm thì có khi phải chỉnh mất cả ngày mới chạy được. Khi làm tán, cánh tán phải khoanh đều, lúc thắp nến sẽ quay đều. Còn làm khung mà không chuẩn, không xác định được phương thẳng đứng thì chong chóng méo mó, cánh không khoanh đều sẽ không quay được" – ông Quyền chia sẻ.

Cụ Quyền ở tuổi 82 vẫn miệt mài gìn giữ trò chơi đèn kéo quân. Ảnh NQĐ
Đèn kéo quân làm thủ công rất công phu, đòi hỏi sự tỉ mỉ nên khó làm được đại trà như các mặt hàng đồ chơi hiện đại. Một chiếc đèn kéo quân hiện giá cũng chỉ trên dưới 200.000 đồng. Tính về mặt hiệu quả kinh tế khi mất cả 8 tiếng để làm thì không cao và đã có một thời gian loại đồ chơi này bị lấn át bởi đồ chơi hiện đại, điện tử. Để bắt kịp với thị hiếu, những người làm nghề như ông Quyền cũng đã cải tiến đèn kéo quân cho phù hợp xu thế. Ngoài những hình ảnh mang đậm chất dân gian thường sử dụng làm quân đèn như chị Hằng, chú Cuội,đấu vật, kéo co… có dùng hình ảnh của tranh Đông Hồ hay các con vật mà trẻ thích.
Số lượng mọi người đặt đèn kéo quân của ông Quyền đã ngày một đông hơn. Ông bảo điều này cũng là nhờ có Nhà nước quan tâm hơn tới việc bảo tồn, phát triển trò chơi dân gian. Bên cạnh làm đèn ở nhà, để quảng bá rộng hơn, ông Quyền cũng đã đưa sản phẩm tới các không gian văn hóa như Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, Trung tâm triển lãm văn hoá Vân Hồ để nói chuyện, dạy cách làm đèn kéo quân…
Nhiều trường học giờ mở các lớp ngoại khó mời ông Quyền đến dạy, giúp các em nhỏ biết cách tự làm đồ chơi cho mình và hiểu rõ hơn ý nghĩa sâu xa của đèn kéo quân trong ngày Trung thu. Bởi vậy dù tóc đã bạc phơ, ông vẫn đi khi có lời mời. Điều ông Quyền mong mỏi là truyền dạy thêm một người biết đến là thêm cơ hội lưu giữ nét đẹp truyền thống cho thế hệ mai sau khi mà mọi người không quay lưng với đồ chơi dân gian.
Bắt đầu làm đèn từ năm 6 tuổi nhờ sự chỉ dạy của ông, của bố, sau này ông Quyền đã nối nghiệp gia đình cho tới tận giờ. Với những đóng góp bền bỉ của ông, vào năm 2019, ông đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú ở loại hình Tri thức dân gian. Đây là động lực để ông tiếp tục gìn giữ loại đồ chơi dân gian truyền thống mỗi mùa Trung thu.

Bắt tạm giam người đàn ông cùng lúc lừa tình, tiền 9 phụ nữ
Pháp luật - 8 giờ trướcKhi phát hiện mình bị lừa số tiền lớn, nhóm phụ nữ bắt đầu tìm hiểu thì biết mình không phải nạn nhân duy nhất, thậm chí có người còn đang mang thai với ông San.

Người mẹ sốc khi học bạ toàn điểm 10 của con bị Trường Ams loại hồ sơ
Giáo dục - 8 giờ trước(Dân trí) - Chị Đ.T.P. tự tin mang hồ sơ chỉ toàn điểm 10 của con đi dự tuyển vào lớp 6 Trường THPT Chuyên Hà Nội - Amsterdam (Hà Nội), nhưng hai ngày sau, hồ sơ của con chị bị trả về.

Hơn 17.000 học sinh TP.HCM bỏ thi lớp 10, gần 1.000 em được tuyển thẳng
Giáo dục - 8 giờ trướcSở GD-ĐT TP.HCM, cho biết có 966 học sinh được tuyển thẳng vào lớp 10 năm 2023.

Con bị hạnh kiểm trung bình, phụ huynh đến nhà đánh cô giáo: Cái tát vào đạo nghĩa thầy trò
Pháp luật - 10 giờ trướcGĐXH - Những cái tát này không chỉ là tác động vật lý đơn thuần mà chính là những cái "tát" vào lòng tự trọng của người thầy, làm tổn thương và gây bất bình trong dư luận xã hội.

Kết quả xổ số - KQXS hôm nay thứ Năm ngày 1/6/2023
Xã hội - 10 giờ trướcGĐXH - Kết quả xổ số hôm nay - KQXS thứ Năm ngày 1/6/2023: Xổ số miền Nam - XSMN, xổ số miền Trung - XSMT, xổ số miền Bắc - XSMB, xổ số Vietlott - XS Vietlott.

Dự báo thời tiết ngày mai 2/6: Nắng nóng như đổ lửa, nhiều điểm nhiệt vượt 40 độ C
Thời sự - 11 giờ trướcGĐXH - Theo dự báo thời tiết ngày mai 2/6, Bắc Bộ và Trung Bộ nhiều nơi nắng nóng gay gắt, có nơi đặc biệt gay gắt với nhiệt độ cao nhất hơn 40 độ. Thời gian nắng nóng vẫn kéo dài trong ngày. Chi tiết thời tiết ngày mai thế nào?

Vụ bé sơ sinh bị bạo hành, người nhà lý giải chi phí 60 triệu/tháng thuê bảo mẫu
Xã hội - 12 giờ trướcGĐXH - Bảo mẫu được gia đình thuê qua một trung tâm chuyên nghiệp. Trung tâm này cam kết bảo mẫu sẽ chăm sóc, massage,... do cô gái chăm sóc em bé cả ngày lẫn đêm nên gia đình anh B. đã trả tiền gấp đôi.

Những trường hợp nào bắt buộc phải làm căn cước công dân gắn chip?
Đời sống - 12 giờ trướcGĐXH - Căn cước công dân gắn chíp là giấy tờ chứng minh nhân thân quan trọng của công dân. Vậy những trường hợp nào bắt buộc phải làm căn cước công dân gắn chip?

Vụ hiệu trưởng đánh hiệu phó nhập viện: Kỷ luật cả hai lãnh đạo
Thời sự - 12 giờ trướcNgày 1/6, Ủy ban Kiểm tra Huyện ủy Lệ Thủy (Quảng Bình) ra quyết định thi hành kỷ luật với 2 lãnh đạo Trường Tiểu học Ngư Thủy Bắc vì những sai phạm về mặt đảng.

Bắt nhóm giang hồ 'Cọp bãi bổn' vụ giết người ở Phú Quốc
Pháp luật - 13 giờ trướcCông an Kiên Giang vừa bắt giữ nhóm giang hồ "Cọp bãi bổn" ở Phú Quốc về hành vi giết người.

Lịch cắt điện Hà Nội ngày mai 2/6: Nhiệt độ cao chót vót, nhiều khu phố mất điện từ sáng sớm, có nơi tắt nắng mới có điện
Xã hộiGĐXH – Theo lịch cắt điện của Tổng Công ty Điện lực TP. Hà Nội nhiều nhà thuộc khu vực Hà Đông, Gia Lâm và các quận, huyện lân cận bị mất điện từ sáng sớm đến chiều.