Nhà biên kịch Lê Phương: 90% giá trị kịch bản là của tôi

>> Nhà báo Nguyễn Thanh: “Vì sao 22 năm tôi mới đi kiện?”

Để rộng đường dư luận, GĐ&XH xin giới thiệu những thông tin phản hồi về vấn đề này.

Kịch bản dựa vào đề cương dựng truyện của tôi

- Vì sao ông lại đến tìm ông Nguyễn Thanh - một nhà báo chưa từng viết kịch bản phim nhựa để viết một bộ phim có tầm cỡ như "Biệt động Sài Gòn" (BĐSG)?

- Đầu năm 1982, tôi - lúc đó là biên tập - biên kịch của Hãng Phim truyện Việt Nam - được Ban Giám đốc yêu cầu thực hiện một bộ kịch bản phim 2 tập về đề tài biệt động thành ở Sài Gòn trước năm 1975.

Vào Sài Gòn, hàng ngày tôi đến Bộ Tư lệnh Thành phố để đọc hồ sơ Chiến lệ và gặp các nguyên mẫu theo sự giới thiệu của Tư lệnh Thành phố.

Trong quá trình thu thập tư liệu, tôi cũng đã đọc rất nhiều tư liệu về BĐSG của nhiều tác giả khác nhau. Tôi đã trình lên lãnh đạo Hãng và đoàn làm phim đề cương giải pháp dựng truyện và được thông qua. Lúc này, tôi mới bắt đầu ngồi viết kịch bản.

Đúng lúc đó, tôi được bạn bè giới thiệu về ông Nguyễn Thanh - phóng viên báo Quân đội Nhân dân từng viết nhiều bài về BĐSG, nên tôi nảy ra ý định hợp tác và ông ấy đã đồng ý. Tôi đã trình bày với ông Thanh cốt truyện và giải pháp dựng truyện, trong đó, mối quan hệ bộ ba Tư Chung - Ngọc Mai - Huyền Trang là trục chuyện chính.

- Người hoạch định đề cương sẽ quyết định bao nhiêu phần trăm vấn đề kịch bản?

- Quyết định 90%. Cũng phải nói thêm rằng khi được duyệt đề cương truyện rồi thì anh có thể tự viết hoặc hợp tác với người khác, đó là việc của anh.

Kịch bản ông Thanh viết là dựa theo đề cương dựng truyện của tôi, chứ ông ấy làm sao mà nghĩ được truyện. Ông ấy là một nhà báo, chưa viết kịch bản phim truyện nhựa bao giờ, còn tôi là một nhà văn, biên kịch đã có nhiều tác phẩm được dựng phim rồi.

Trong nghề, khó nhất là nghĩ ra truyện chứ không phải là tư liệu, mà tư liệu ấy thì trong quá trình đi lấy, tiếp xúc với nguyên mẫu và trong hồ sơ Chiến lệ có rất nhiều, thậm chí rất chi tiết nữa. Các bạn xem phim của Trung Quốc sẽ thấy, họ có một nhóm hoạch định kịch bản và nhóm thực hiện kịch bản riêng.

Không viết tiếp vì... lười

Cuốn sách in kịch bản "Những thiên thần ra trận".

- Ông nghĩ ra truyện rồi, lại tiếp xúc với nhiều nguồn tư liệu, vậy tại sao không trực tiếp viết mà lại nhờ đến sự cộng tác của ông Thanh?

- Vì lười! Với lại lúc đó tôi còn phải làm nhiều việc khác nữa. Mà phim này cũng có gì ghê gớm đâu, cũng chả phải vì nó mà làm nên tên tuổi của tôi. Một bộ phim người ta chỉ biết đạo diễn, chứ mấy ai biết đến biên kịch.

- Khi cầm kịch bản của ông Nguyễn Thanh để viết thành “Những thiên thần ra trận” (tên ban đầu của phim “BĐSG”), ông đã lấy bao nhiêu phần trăm trong 400 trang của ông Nguyễn Thanh?

- Không thể nhớ được, vì cái bản đó của ông Thanh rất lôi thôi, lếch thếch. Đây là truyện phim chứ không phải tiểu thuyết, cái quan trọng là cấu trúc và dựng tình huống vì nó là hành động để diễn, chữ nghĩa chỉ là lời thoại thôi. Do không có nghề nên ông Thanh viết quá lên thành 400 trang, trong khi Hãng chỉ chủ trương làm 2 tập, mà mỗi kịch bản cho 1 tập phim thường không quá 100 trang. Nhưng ông Thanh cứ tưởng 400 trang là “oách” hơn 190 trang nên mới bức xúc với tôi chăng?

- Ông Thanh nói là kịch bản của ông ấy có tên “Thành phố gọi những tình yêu”. Có lý do gì mà cuối cùng phim lại có tên là “BĐSG”?

- Kịch bản ông Thanh viết không hề có tên. Việc thay đổi tên gọi là quyết định của Hãng. Lúc đầu, Cục Điện ảnh quyết định cho sản xuất và duyệt phim là tên “Những thiên thần ra trận” chứ không phải là “BĐSG” nhưng vì quay xong lại “đẻ” ra chuyện đặt tên cho mỗi tập, nên mới phải nghĩ ra một cái tên chung cho cả 4 tập phim. Có thể là vì “Những thiên thần ra trận” không dễ hiểu như “BĐSG”.

- Chỉ cần lấy bản thảo viết tay mà ông Nguyễn Thanh đưa cho ông ngày trước là có thể biết được của ai nhiều hơn. Vậy ông còn giữ nó không?

- Ông ấy lấy lại từ lâu rồi, bây giờ tôi đang cần cái bản gốc ấy để đối chiếu đây. Kịch bản không giống như một bài báo, nếu không dùng được thì không trả lại, nhưng đây là kịch bản phim, họ phải mất rất nhiều thời gian và công sức để viết thì dù họ không đòi thì mình vẫn phải có trách nhiệm trả lại cho họ, nhất là bản viết tay. Đến bây giờ Hãng vẫn làm thế.

Không thể bê nguyên lịch sử lên phim

- Giữa kịch bản và phim có những thay đổi mà ông Thanh cho là vô lý, không đúng với sự thật lịch sử. Đó là do ông sửa hay do đạo diễn?

- Bây giờ không tranh luận cái đó, vì phim đã chiếu rồi. Việc trao đổi tù binh giữa Huyền Trang và đại tá Cordel lúc đầu trong kịch bản không có. Khi quay đến cảnh Huyền Trang bị bắt thì đoàn làm phim bị tắc vì không nghĩ ra cái cớ gì để giải thoát cho Huyền Trang bởi cô ấy là nhân vật chính nên không thể để chết sớm như Sáu Tâm được.

Lúc Bộ Tư lệnh Quân đội của ta ở Campuchia mời đoàn sang thăm, trong một đêm ở Tổng hành dinh, tôi nghĩ ra chi tiết là bắt cóc Cordel để đổi lấy Huyền Trang và gọi luôn đoàn ra để bàn suốt đêm cho khỏi quên.

Còn những chi tiết khác mà ông ấy chỉ ra, có thể ngoài đời họ đánh như thế thật nhưng đây là phim truyện, phải thay đổi để phù hợp với cốt truyện, hợp với tổng thể của phim. Trong nghề chúng tôi có một khái niệm là sự thật nghệ thuật, nghĩa là không nhất thiết phải bê nguyên sự thật bên ngoài, mà nó chỉ là nguyên liệu để mình sử dụng theo không gian và nghệ thuật của bộ phim, miễn sao mình không làm xấu đi những hình ảnh, không xuyên tạc là được.

- Nhưng trong khi phim phát triển lên thêm tập 3 và 4 thì ông có sử dụng những chi tiết của ông Nguyễn Thanh hay không, hay hoàn toàn là của ông?

- Cũng chả còn nhớ nữa, chỉ có điều, ban đầu tôi chỉ đặt ông Thanh viết 2 tập, còn về sau thì làm thẳng với đoàn làm phim, vừa làm vừa quay, làm đến đâu thì bổ sung đến đấy.

“Chính tôi cũng bị vi phạm bản quyền”

- Như ông nói lúc đầu, ông đến gặp ông Thanh để cùng hợp tác, vậy sao tiền nhuận bút ông Thanh chỉ hưởng 1/3 còn ông thì nhận 2/3?

- Bởi vì cái quan trọng nhất là đề cương giải pháp dựng truyện là của tôi. Tôi đặt ông Thanh viết nhưng sau đó phải sửa lại rất nhiều để ra được kịch bản phim truyện nhựa. Hơn nữa, lúc đầu tôi hợp tác với ông Thanh chỉ viết 2 tập, còn sau đó phim phát triển thêm 2 tập nữa thì đương nhiên tôi phải là người hưởng nhiều hơn chứ.

- Ông Thanh nói, mỗi lần đến lấy bản thảo, ông có đưa cho ông ấy 400 đồng (trong số báo trước ông Nguyễn Thanh có nói rằng ông Phương đưa cho ông số tiền bồi dưỡng tương đương với 30 cây vàng bây giờ. Sau khi báo ra, ông Thanh gọi điện đến Tòa soạn nói ông nhầm. Số tiền ông nhận được chỉ tương đương 30 chỉ vàng - PV), tổng cộng là 1.200 đồng gọi là tiền “bồi dưỡng”, vậy hồi đó có giấy biên nhận giữa hai ông không?

- Có giấy biên nhận chứ, nếu không thì ông ấy “thịt” tôi lâu rồi, nhưng vì thời gian quá lâu nên tôi không còn giữ. Ở Hãng cũng thế, quá 10 năm là họ huỷ chứng từ thôi.

- Trong lá đơn ông Thanh gửi cho toà án có nói, lý do để kiện ông nữa chính là vi phạm bản quyền khi ông tự tiện in sách mà không trả tiền nhuận bút cho ông ấy?

- Hồi đó, kịch bản được đánh máy nhiều bản gửi cho Thành uỷ, Bộ Tư lệnh TP HCM và một số đồng chí lãnh đạo Thành phố duyệt. Không hiểu bằng cách nào mà Báo Sài Gòn Giải phóng lại có được kịch bản và đã cho in nhiều kỳ trên báo. Đăng được vài kỳ thì tôi mới biết nên đã gọi điện vào đó yêu cầu ghi tên Nguyễn Thanh là đồng tác giả.

Sau này, khi gửi tiền nhuận bút (2.500 đồng), báo có gửi cho tôi lá thư trong đó có nội dung xin lỗi vì đã in mà không hỏi ý kiến trước. Tôi cũng có báo cho ông Thanh biết để đến lấy nhuận bút nhưng đến nay, ông ấy vẫn chưa đến nhận. Những lần in sau đó trên Tạp chí Điện ảnh, rồi được NXB Thanh Hoá, sách của Hội Văn nghệ Long An in thực chất là in lậu vì phim hồi đó rất ăn khách, họ không hề xin phép và cũng không trả nhuận bút cho tôi. Ông ấy chỉ cần gọi điện đến đấy để hỏi là biết, chứ sao lại kiện tôi?

- Xin cảm ơn ông!

(Còn nữa)

Thanh Hà