Chuyên gia 35 năm kinh nghiệm giải đáp toàn diện về gan nhiễm mỡ khi mang thai và chế độ ăn chuẩn cho mẹ bầu

Gan nhiễm mỡ khi mang thai và tất cả những điều bạn cần biết

Trong những năm gần đây, tình trạng gan nhiễm mỡ khi mang thai ngày càng được ghi nhận nhiều hơn, trở thành mối quan tâm lớn của các cơ sở y tế sản khoa. Không chỉ gây rối loạn chuyển hóa, bệnh còn tiềm ẩn nguy cơ suy gan cấp, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe mẹ bầu và thai nhi nếu không được phát hiện sớm. Nhằm làm rõ mức độ nguy hiểm của căn bệnh này và đưa ra khuyến cáo về chế độ dinh dưỡng an toàn cho phụ nữ mang thai, phóng viên đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Đỗ Tuấn Anh - người đã có 35 năm kinh nghiệm thăm khám và điều trị các bệnh lý truyền nhiễm, gan và chuyển hoá - Bệnh viện Quân y 103.

Thưa PGS.TS Đỗ Tuấn Anh, trước hết xin cảm ơn PGS đã dành thời gian trao đổi với phóng viên. Trong thời gian gần đây, nhiều mẹ bầu bày tỏ lo lắng về tình trạng gan nhiễm mỡ khi mang thai và cho rằng đây là một biến chứng nguy hiểm nhưng khó nhận biết sớm. Vậy trước hết, PGS có thể giải thích ngắn gọn: Gan nhiễm mỡ thai kỳ thực chất là gì và vì sao bệnh được đánh giá là đặc biệt nguy hiểm?

- PGS.TS Đỗ Tuấn Anh: Gan nhiễm mỡ ở phụ nữ mang thai là một biến chứng hiếm gặp ( tỷ lệ 1/10000 – 15000) được đặc trưng bởi sự thâm nhiễm mỡ vi nang của tế bào gan mà không có bất kỳ tình trạng viêm hoặc hoại tử nào, thường được gọi là gan nhiễm mỡ cấp tính thai kỳ (AFLP - Amplified Fragment Length Polymorphism).

Đây là một tình trạng nguy hiểm đến tính mạng của mẹ và thai nhi nhờ sự tiến bộ của y học tỷ lệ tử vong ở bà mẹ và trẻ sơ sinh đã giảm đáng kể, xuống còn khoảng 18% và 23%. Bệnh thường xuất hiện vào tuổi thai dao động từ 28 – 40 tuần, nhưng cũng có thể xảy ra sớm hơn hoặc ngay sau khi sinh.

Một số trường hợp có nguy cơ cao hơn bao gồm: Mang thai lần đầu, mang đa thai, thai nhi là bé trai, thai phụ nhẹ cân, tiền sử mắc AFLP trong các lần mang thai trước. Nếu đang mang thai thấy xuất hiện các biểu hiện bất thường như đau bung, buồn nôn, nôn, vàng da, khat nước, đau đầu, tăng huyết áp hãy đến cơ sở chuyên khoa đề được khám, chẩn đoán và xử trí kịp thời. Việc phát hiện sớm và can thiệp kịp thời quyết định sự sống còn của cả mẹ và trẻ.

Vậy trong thai kỳ, chế độ dinh dưỡng đóng vai trò như thế nào đối với bà bầu bị gan nhiễm mỡ, thưa PGS?

- PGS.TS Đỗ Tuấn Anh: Không có chế độ dinh dưỡng nào được chứng minh là có thể ngăn ngừa hoàn toàn gan nhiễm mỡ cấp tính thai kỳ, vì căn bệnh này chủ yếu liên quan đến rối loạn gen hiếm gặp ở thai nhi. Tuy nhiên, một chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng vẫn rất quan trọng để hỗ trợ sức khỏe tổng thể của mẹ bầu và giảm thiểu các yếu tố nguy cơ khác.

Gan nhiễm mỡ ở phụ nữ mang thai nếu được theo dõi sát sao và can thiệp kịp thời sẽ không quá đáng ngại. Do đó, bà bầu cần đặc biệt tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ và giữ tinh thần thoải mái. Khám thai định kì.

Người bị gan nhiễm mỡ cần quan tâm đến chế độ ăn uống, sinh hoạt hàng ngày để đảm bảo đẩy lùi căn bệnh một cách nhanh nhất: Magnesium và chất chống oxy hóa như vitamin C và E đã được chứng minh có tác dụng bảo vệ gan, giúp thanh lọc, giải độc, hỗ trợ chức năng gan, có nhiều trong: rau xanh, hạt bí ngô, ngũ cốc nguyên hạt và trái cây họ cam quýt.

Bên cạnh đó, mẹ bầu nên ăn nhiều rau, trái cây, thức ăn có chứa chất xơ để giảm nguy cơ gan nhiễm mỡ. Những thực phẩm giúp chức năng gan nhanh phục hồi: cần tây, cà rốt, rau mùi, trà xanh, trà hoa cúc, trà bạc hà, cam, chuối, chanh... Thức ăn không chứa năng lượng như tảo, rong biển, nấm cũng rất tốt với những người mắc bệnh gan nhiễm mỡ. Cố gắng giảm thiểu hoặc tránh nạp các thực phẩm chứa nhiều chất béo, nhiều đường, nhiều muối. Giảm ăn thực phẩm giàu cholesterol như: phủ tạng, da động vật, lòng đỏ trứng gà.

Thưa PGS, nếu như vậy thì những thực phẩm nào là loại thực phẩm mẹ bầu nên ăn trong chế độ thai kỳ?

- PGS.TS Đỗ Tuấn Anh: Đây chế độ dinh dưỡng lành mạnh cho phụ nữ mang thai để bảo vệ gan và sức khỏe nói chung:

- Thực phẩm giàu chất xơ: Các loại rau lá xanh đậm, bông cải xanh, ngũ cốc nguyên hạt (yến mạch, gạo lứt) và các loại đậu giúp cải thiện chức năng gan, hỗ trợ tiêu hóa.

- Protein nạc: Nguồn protein từ thịt gia cầm không da, cá, các loại đậu và hạt rất cần thiết cho quá trình tái tạo tế bào gan.

- Omega-3: Cá hồi, cá trích và các loại cá béo khác rất giàu axit béo omega-3, có tác dụng chống viêm và có lợi cho gan.

- Chất béo lành mạnh: Các loại chất béo từ dầu ô liu, quả bơ, các loại hạt và hạt chia giúp hỗ trợ sức khỏe gan và tốt cho sự phát triển não bộ của thai nhi.

- Trà xanh: Chứa chất chống oxy hóa catechin, có thể giúp cải thiện các triệu chứng của gan nhiễm mỡ.

Theo PGS, những nhóm thực phẩm nào mẹ bầu bị gan nhiễm mỡ cần hạn chế hoặc tránh tuyệt đối?

- PGS.TS Đỗ Tuấn Anh: Những nhóm thực phẩm mẹ bầu nên giảm bớt và hạn chế các là các thực phẩm có hại như:

- Đồ ngọt và đường bổ sung: Tránh các loại nước ngọt, bánh kẹo, kem và các thực phẩm giàu đường khác, vì chúng có thể làm tăng tích tụ mỡ trong gan.

- Chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa: Hạn chế các loại thịt đỏ, sữa nguyên kem, đồ chiên rán, đồ ăn chế biến sẵn và thức ăn nhanh để giảm lượng mỡ tích tụ trong gan.

- Thực phẩm giàu cholesterol: Hạn chế các thực phẩm như nội tạng động vật, mỡ động vật. Đồ uống có cồn: Phụ nữ mang thai nên tuyệt đối tránh rượu bia và đồ uống có cồn để bảo vệ gan và thai nhi. Muối: Giảm lượng muối trong chế độ ăn để kiểm soát huyết áp và tránh tích nước.

- Đối tượng nguy cơ cao của hội chứng gan nhiễm mỡ là: người có chế độ dinh dưỡng không hợp lý, thường xuyên ăn các loại thực phẩm nhiều dầu, mỡ (đặc biệt là mỡ động vật), đường...; khẩu phần ăn thiếu đạm (protein); béo phì, ít vận động; mắc các bệnh viêm gan B, C; Dùng một số loại thuốc có tác dụng phụ gây gan nhiễm mỡ…

Về lượng chất béo, đường và tinh bột, bác sĩ có lời khuyên cụ thể nào cho mẹ bầu bị gan nhiễm mỡ?

- PGS.TS Đỗ Tuấn Anh: Phụ nữ mang thai cần duy trì lượng đường, tinh bột và chất béo hợp lý để đảm bảo sức khỏe cho cả mẹ và bé, đặc biệt nếu có tiểu đường thai kỳ. Nên ăn tinh bột phức tạp từ ngũ cốc nguyên hạt, trái cây ít ngọt, rau củ, và chất béo tốt từ dầu oliu, bơ, các loại hạt. Đối với phụ nữ mang thai bình thường, các chuyên gia khuyên nên bổ sung khoảng 35% lượng calo từ chất béo và hạn chế đường tinh luyện.

- Lượng đường và tinh bột: Tránh thêm đường tinh luyện vào đồ ăn, đồ uống và hạn chế các món tráng miệng, nước ngọt.

- Chọn các loại ngũ cốc nguyên hạt, rau củ, trái cây ít ngọt để cung cấp năng lượng và chất xơ, giúp kiểm soát đường huyết.

- Năng lượng khuyến cáo cho người Việt Nam từ chất bột đường chiếm 55 – 65% tổng số năng lượng, trong đó các đường đa phân tử nên chiếm 70%. Không nên ăn quá nhiều đường tinh chế như bánh kẹo, bột tinh chế hoặc ngũ cốc đã xay xát kỹ

- Nên chia nhỏ bữa ăn trong ngày và ăn đúng giờ để đường huyết ổn định hơn.

- Chất béo: Nên bổ sung khoảng 20-30% (hoặc lên đến 35%) lượng calo từ chất béo mỗi ngày.

Tập trung vào chất béo không bão hòa từ dầu oliu, dầu hướng dương, bơ, cá béo, các loại hạt. Tránh ăn quá nhiều chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa từ thực phẩm chiên rán, đồ ăn nhanh. Hạn chế chiên xào nhiều dầu mỡ, ưu tiên các món hấp, luộc, nướng.

Để giúp cơ thể tăng cường hấp thu các loại vitamin tan trong chất béo (vitamin A, D, E, K), đồng thời chủ động phòng thừa cân, béo phì, nhu cầu lipid được khuyến nghị từ 25 đến 30% năng lượng tổng số, tối thiểu cũng đạt 20% năng lượng của khẩu phần. Khuyến nghị về tỷ lệ lipid động vật/lipid tổng số đối với người trưởng thành hiện nay là không nên vượt quá 60%.

Mẹ bầu có nên dùng thêm thực phẩm chức năng, vitamin hay men vi sinh hỗ trợ gan không? Bên cạnh ăn uống, những thói quen sinh hoạt nào giúp kiểm soát gan nhiễm mỡ hiệu quả? Bao lâu mẹ bầu nên đi kiểm tra chức năng gan và các xét nghiệm liên quan không thưa PGS?

- PGS.TS Đỗ Tuấn Anh: Phụ nữ mang thai mắc gan nhiễm mỡ không được tự ý dùng thêm các loại thực phẩm chức năng, vitamin hoặc men vi sinh để hỗ trợ gan. Việc sử dụng bất kỳ loại thuốc hay thực phẩm bổ sung nào cần phải được thực hiện theo chỉ định và hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa để tránh gây hại cho cả mẹ và thai nhi.

- Tăng gánh nặng cho gan và thận: Việc lạm dụng thực phẩm chức năng có thể làm tăng gánh nặng cho gan và thận, nhất là khi gan đã bị tổn thương.

- Nguy hiểm cho thai nhi: Một số loại thuốc bổ gan được quảng cáo có nguồn gốc thảo dược nhưng nếu sử dụng không đúng cách hoặc quá liều có thể gây ngộ độc gan, suy gan và ảnh hưởng nghiêm trọng đến thai nhi. Thậm chí, một số trường hợp đã xảy ra việc suy gan cấp do tự ý dùng thuốc.

- Ngộ độc vitamin: Sử dụng quá nhiều vitamin có thể gây tích tụ và ngộ độc, đặc biệt là các loại vitamin tan trong dầu như vitamin A. Ví dụ, dư thừa vitamin A có thể gây dị tật thai nhi.

Ông có thể hướng dẫn cho quý độc giả về cách bổ sung vitamin và men vi sinh không, thưa PGS?

- PGS.TS Đỗ Tuấn Anh: Vitamin: Các loại vitamin cần thiết như acid folic, sắt và canxi nên được bổ sung theo chỉ định của bác sĩ sản khoa. Đối với phụ nữ bị gan nhiễm mỡ, việc bổ sung vitamin cần được cân nhắc kỹ lưỡng để không gây áp lực lên gan.

Men vi sinh: Một số loại men vi sinh được chứng minh là an toàn cho thai phụ. Tuy nhiên, việc sử dụng cần tuân theo chỉ dẫn của bác sĩ, đặc biệt khi có các vấn đề về gan, để đảm bảo không làm thay đổi hệ vi sinh đường ruột một cách bất lợi.

- Duy trì cân nặng hợp lý: Tăng cân quá nhiều trong thai kỳ làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ. Mẹ bầu nên kiểm soát cân nặng bằng cách ăn uống khoa học và tập thể dục nhẹ nhàng (như đi bộ, yoga) dưới sự hướng dẫn của bác sĩ.

- Uống đủ nước: Uống đủ nước giúp cơ thể thải độc, hỗ trợ chức năng gan và giảm viêm.

- Tăng cường vận động: Tập thể dục đều đặn, phù hợp với thai kỳ giúp duy trì cân nặng và cải thiện chức năng gan.

Theo PGS trong trường hợp nào thi nên đưa sản phụ đi bệnh viện?

- PGS.TS Đỗ Tuấn Anh: Theo Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ, các xét nghiệm chức năng gan không được khuyến nghị thực hiện định kỳ cho tất cả phụ nữ mang thai. Việc xét nghiệm sẽ tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe của thai phụ và chỉ định của bác sĩ.

Dưới đây là các mốc thời gian và lý do cần xét nghiệm chức năng gan cho phụ nữ mang thai:

- Trong 3 tháng đầu thai kỳ

Phụ nữ mang thai sẽ được xét nghiệm máu tổng quát trong những lần khám thai đầu tiên, thường vào khoảng tuần thứ 9 đến 13. Các xét nghiệm này có thể bao gồm kiểm tra men gan (ALT, AST) và các xét nghiệm khác như kiểm tra đường huyết.

Mục đích: Nhằm đánh giá chức năng gan ban đầu, phát hiện sớm các bệnh lý về gan nếu có từ trước khi mang thai.

- Khi có các dấu hiệu bất thường: Bác sĩ sẽ yêu cầu xét nghiệm chức năng gan ngay lập tức khi thai phụ xuất hiện các triệu chứng sa

+ Ngứa dữ dội: Đặc biệt ở lòng bàn tay, bàn chân, có thể là dấu hiệu của ứ mật trong gan thai kỳ.

+ Vàng da, vàng mắt: Tăng bilirubin trong máu có thể gây ra hiện tượng này.

+ Buồn nôn, nôn mửa nghiêm trọng: Có thể là triệu chứng của bệnh gan hoặc một số vấn đề khác.

+ Đau bụng trên bên phải: Có thể liên quan đến các vấn đề về gan hoặc túi mật.

+ Nước tiểu sẫm màu, phân nhạt màu: Dấu hiệu của sự thay đổi trong quá trình xử lý sắc tố mật.

- Ở tuần thai 24–28

+ Nếu có nguy cơ cao mắc các bệnh lý ảnh hưởng đến gan như tiền sản giật, đái tháo đường thai kỳ hoặc các bệnh gan có sẵn, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm chức năng gan định kỳ trong giai đoạn này.

Mục đích: Theo dõi chặt chẽ sức khỏe của gan khi cơ thể có nhiều thay đổi nội tiết và chuyển hóa.

- Gần cuối thai kỳ (sau tuần 28)

Trong những lần khám thai định kỳ, bác sĩ có thể yêu cầu kiểm tra men gan, nhất là khi có các dấu hiệu nghi ngờ.

Mục đích: Theo dõi sát sao sức khỏe của thai phụ trước khi sinh, đặc biệt là men gan và các chỉ số khác, vì một số vấn đề về gan có thể phát sinh muộn trong thai kỳ.

Trong quá trình mang thai, thai phụ cũng sẽ được thực hiện các xét nghiệm liên quan đến gan khác như:

- Xét nghiệm viêm gan B và C: Tất cả thai phụ nên được xét nghiệm viêm gan B và C để ngăn ngừa lây truyền virus sang thai nhi.

- Xét nghiệm máu tổng quát: Kiểm tra các chỉ số khác như tiểu cầu, cũng liên quan đến các bệnh lý gan.

Lưu ý quan trọng: Phụ nữ mang thai nên khám thai định kỳ theo chỉ dẫn của bác sĩ để được tư vấn và thực hiện các xét nghiệm cần thiết đúng thời điểm.

Phạm vi giá trị bình thường của các xét nghiệm gan có thể thay đổi trong thai kỳ, do đó việc diễn giải kết quả cần phải có ý kiến của bác sĩ chuyên khoa.

Trong trường hợp tình trạng gan nhiễm mỡ nặng lên, bác sĩ có khuyến nghị gì đặc biệt cho chế độ dinh dưỡng?

- PGS.TS Đỗ Tuấn Anh: Đối với những mẹ bầu xuất hiện tình trạng gan nhiễm mỡ ngày càng nặng,, chúng ta cần thay đổi một số thói quen ăn uống để đảm bảo tốt cho cả mẹ và bé như:

- Chế độ ăn ít chất béo, giàu chất xơ: Đây là nguyên tắc cốt lõi giúp giảm lượng mỡ tích tụ trong gan. Ưu tiên các loại thực phẩm ít chất béo, đồng thời tăng cường chất xơ để cải thiện chức năng gan và đường ruột.

- Thực phẩm giàu protein nạc: Protein giúp tái tạo tế bào gan. Chọn các nguồn protein nạc như thịt gia cầm (bỏ da), cá (cá hồi, cá thu giàu omega-3), trứng, các loại đậu và đậu phụ.

- Chất béo lành mạnh: Thay thế chất béo bão hòa bằng chất béo không bão hòa đơn có trong quả bơ, các loại hạt (óc chó, hạnh nhân) và dầu oliu.

- Giảm đường và tinh bột tinh chế (Bánh kẹo, nước ngọt, bánh ngọt, bột mì trắng): Đường và carbohydrate tinh chế kích thích gan sản xuất mỡ nhiều hơn.

- Tăng cường rau xanh và trái cây tươi: Đây là nguồn vitamin, khoáng chất và chất xơ dồi dào, giúp chống oxy hóa và cải thiện chức năng gan.

Những thực phẩm nào mẹ bầu nên tránh để không tăng trình trạng gan nhiễm mỡ, thưa PGS?

- PGS.TS Đỗ Tuấn Anh: Mẹ bầu nên tránh những thực phẩm sau để không bị tăng tình trạng gan nhiễm mỡ?

- Thực phẩm giàu đường: Tránh các loại trái cây quá ngọt như sầu riêng, mít, xoài chín, nhãn, vải, nho, chuối chín vì chúng làm tăng đường huyết, thúc đẩy gan tổng hợp mỡ.

- Chất béo không lành mạnh: Hạn chế đồ ăn nhanh, chiên rán, thực phẩm chế biến sẵn, mỡ động vật. Tránh các loại chất béo như mỡ lợn, bơ, kem.

- Thực phẩm giàu cholesterol: Hạn chế nội tạng động vật và lòng đỏ trứng.

- Muối: Giảm lượng muối trong khẩu phần ăn, không nên dùng quá 2300mg mỗi ngày.

- Rượu, bia: Tuyệt đối không sử dụng đồ uống có cồn.

Xin cảm ơn PGS.TS Đỗ Tuấn Anh về những thông tin tư vấn hữu ích và cần thiết trên.

Qua những phân tích và khuyến cáo của PGS.TS Đỗ Tuấn Anh, có thể thấy rằng gan nhiễm mỡ khi mang thai tuy hiếm gặp nhưng lại là tình trạng tiềm ẩn nhiều nguy cơ, đòi hỏi mẹ bầu phải được theo dõi sát sao và can thiệp kịp thời. Việc nhận diện sớm các dấu hiệu bất thường, tuân thủ khám thai định kỳ, duy trì chế độ ăn uống khoa học và bảo đảm dinh dưỡng hợp lý đóng vai trò rất quan trọng trong phòng ngừa và giảm nhẹ biến chứng.

Trong bối cảnh tỷ lệ phát hiện gan nhiễm mỡ thai kỳ có xu hướng tăng, các chuyên gia khuyến cáo phụ nữ mang thai không nên chủ quan trước bất kỳ biểu hiện nào của cơ thể, đặc biệt ở ba tháng cuối. Chủ động lắng nghe cơ thể, tham khảo ý kiến bác sĩ và duy trì lối sống lành mạnh là chìa khóa giúp bảo vệ sức khỏe của cả mẹ và thai nhi.

Gan nhiễm mỡ - 'sát thủ thầm lặng': Vì sao cần tầm soát sớm trước khi quá muộn?

GĐXH - Gan nhiễm mỡ thường không có triệu chứng rõ ràng nhưng có thể dẫn tới xơ gan, ung thư gan. Tầm soát sớm chính là “chìa khóa vàng” để bảo vệ sức khỏe.